Στο πλαίσιο της διδασκαλίας στο μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας της ενότητας τα φύλα στη λογοτεχνία παραθέτουμε κάποιες πληροφορίες για το ρόλο της οικογένειας από τη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια wikipaideia
Οικογένεια
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Γλυπτό του
Henry Moore με τίτλο
Οικογένεια.
Barclay School, Stevenage, Hertfordshire, Μεγάλη Βρετανία.
Η ανθρώπινη
οικογένεια (Family) είναι μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική μονάδα (biolocial group) που αποτελείται από δύο τουλάχιστον ενήλικα άτομα ετερόφυλα και μη συγγενικά εξ αίματος που έχουν συζευχθεί καθώς και (τα κατιόντα μέλη) τέκνα αυτών, η καλούμενη έτσι και "πυρηνική οικογένεια". Ελάχιστες λειτουργίες αυτών των ομάδων πυρήνων (στην ευρύτερη μορφή τους) είναι η παροχή ικανοποίησης και ελέγχου των αναγκών του
θυμικού (affectional needs) -συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών σχέσεων- καθώς και η διατήρηση μιας "κοινωνικο-πολιτιστικής" κατάστασης (sociocultural situation) για την ανατροφή και ομαλή κοινωνικοποίηση των κατιόντων μελών της (τέκνων). Κάθε λοιπόν ομάδα που συγκροτείται με τον παραπάνω τρόπο και ταυτόχρονα επιτελεί τις παραπάνω ελάχιστες λειτουργίες καλείται "οικογένεια". Η διάρθρωση της δομής, της κάθε οικογένειας, που σχετίζεται τυπικά μέσω της
συγγένειας ή της
ιδιοκτησίας (βλ. ο ρόλος των
δούλων στην
αρχαία Ελλάδα και την
αρχαία Ρώμη) Βυζάντιο κλπ, και όπως έχει εξελιχθεί αυτή μέχρι σήμερα, περιλαμβάνει διάφορους "τύπους" οικογένειας που αναλύονται παρακάτω.
Αν και πολλοί (συμπεριλαμβανομένων των κοινωνιολόγων) αντιλαμβάνονται τη
συγγένεια ως συγγένεια αίματος, στην
κοινωνική ανθρωπολογία ο όρος αίμα αντιμετωπίζεται ενίοτε μεταφορικά και όχι ως απότοκος της γενετικής συγγένειας.
Στο άρθρο 16(3) της Παγκόσμιας Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρεται: "Η οικογένεια είναι η φυσική και θεμελιώδης μονάδα της κοινωνίας και χρειάζεται να προστατεύεται από την
κοινωνία και το
κράτος".
Σε ό,τι αφορά στην
Ελλάδα ο όρος "οικογένεια" δεν απαντάται στην κλασική και στην ελληνιστική περίοδο. Για πρώτη φορά αυτός απαντάται σε μεσαιωνικά (βυζαντινά) κείμενα. Ως εκ τούτου είναι ένας όρος νεότερος, ο οποίος αποτελείται από δύο συνθετικά: «οίκος» και «γένος». Η αντίστοιχη
αρχαιοελληνική λέξη είναι ο όρος «οίκος» που σήμερα χρησιμοποιείται επίσημα μόνο για Βασιλικές Οικογένειες ενώ στην σύγχρονη ελληνική λαϊκή γλώσσα οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι:
φαμελιά (από το γαλλικό όρο),
φαμίλια (από τον αγγλικό όρο),
ασκέρι (από τον τουρκικό όρο),
σειργιά,
φάρα (που ταυτίζεται και με το γένος) ως και
τζάκι (από το τουρκικό
οτζάκ).
Στη νεότερη Ελλάδα χρησιμοποιούμε τον όρο «οικογένεια» υπό την ευρεία και στενή σημασία της, εννοώντας αφενός το
γένος, τη γενιά, τους συγγενείς, αφετέρου τα συγγενικά πρόσωπα που βρίσκονται κάτω από μία στέγη, ή τους συγγενείς οι οποίοι κατοικούν σε περισσότερα οικήματα, θεωρούμενα ως ενιαίο
αρχιτεκτονικό σύνολο (
οικία). Βασική προϋπόθεση της οικογένειας με τη στενή έννοια είναι η ανταλλαγή οικιακών υπηρεσιών. Αυτή η μορφή οικογένειας αναδεικνύει χαρακτηριστικά όπως η κοινή
οικονομία (
συνεργασία,
ιδιοκτησία) και η κοινή
κατανάλωση, (κοινό μαγειρείο). Τα χαρακτηριστικά αυτά μας οδηγούν και στους όρους «νοικοκυριό», «σπίτι», «σπιτικό». Ο πρώτος όρος χρησιμοποιείται συνήθως από τους
δημογράφους και τους
στατιστικούς, οι δύο άλλοι χρησιμοποιούνται γενικότερα στην
ανθρωπολογική,
εθνολογική και
λαογραφική έρευνα, διατηρώντας παράλληλα πολλά κοινά σημεία με την έννοια του αρχαίου «οίκου».
Σε ορισμένα κράτη σήμερα, η έννοια της οικογένειας έχει αρχίσει να περιλαμβάνει και σύνδεσμο ατόμων του ίδιου φύλου, με τη θεσμοθέτηση του γάμου των ομοφυλοφίλων και υιοθεσίας τέκνων.
Οικιακή ομάδα
Στις
κοινωνικές επιστήμες χρησιμοποιείται ιδιαίτερα ο όρος
οικιακή μονάδα, που αντιστοιχεί στην οικογένεια με τη στενή της έννοια, υποδηλώνοντας τα άτομα που συμβιώνουν κάτω από μία στέγη, εργάζονται μαζί, καταναλώνουν μαζί και ανταλλάσσουν οικιακές υπηρεσίες. Ο όρος αυτός, σαφέστερος του όρου οικογένεια, συμπεριλαμβάνει στην ομάδα και άτομα που δεν έχουν μεταξύ τους συγγενική σχέση (για παράδειγμα υπηρέτες που διαμένουν στο σπίτι και άλλα πρόσωπα. Επομένως, κρίνεται ως καταλληλότερος για τον ορισμό της οικογένειας της δυτικής
Ευρώπης και άλλων τόπων, όπου απαντάται κατά κανόνα τέτοια οργάνωση (υπηρετικό προσωπικό κ.λ.π.). Στην Ελλάδα η διαβίωση άλλων προσώπων στο σπίτι εκτός από τους συγγενείς είναι πολύ σπάνια, πλην των αστικών κέντρων στην νεότερη περίοδο της ελληνικής
ιστορίας.
Συγγένεια και καταγωγή
Με τον όρο «
συγγένεια» εννοείται η αρχή με βάση την οποία ορίζουμε όλους τους συγγενείς, δηλαδή μέλη συγγενικών οικογενειών που περιλαμβάνονται σε μια ακτίνα με αναφορά στο Άτομο (
Ego, δηλαδή Εγώ στη λαογραφική και εθνογραφική ορολογία), από τους πιο κοντινούς ως τους πιο μακρινούς, οριζόντια (συγγενείς εκ πλαγίου) και κάθετα (συγγενείς ανιόντες και κατιόντες ή ανερχόμενους και κατερχόμενους). Οι βαθμοί συγγένειας στους οποίους περιλαμβάνονται οι συγγενείς στην Ελλάδα, φτάνουν κατά κανόνα ως τα δεύτερα ξαδέρφια από τη γυναικεία πλευρά και ως τα τρίτα αλλά και περισσότερο ακόμα μακρινά από την ανδρική πλευρά. Η ανισότητα στις δύο πλευρές οφείλεται αφενός στην ύπαρξη του πατρικού επωνύμου, αφετέρου στον χαρακτήρα του ελληνικού συστήματος συγγένειας, το οποίο δίνει μεγαλύτερο βάρος και έμφαση στην πατρική ή ανδρική πλευρά. Η έκταση εξαρτάται πάντα και από τις τοπικές ιδιομορφίες του συστήματος συγγένειας.
Με τον όρο «
καταγωγή» εννοείται την αρχή με την οποία γίνεται η στρατολόγηση των κατερχόμενων συγγενών που περιλαμβάνει μια ομάδα της οποίας τα μέλη συνδέονται ανδροπλευρικά με συγγενικούς δεσμούς με αναφορά και αφετηρία πάντα έναν πρόγονο, που έχει ζήσει δύο και περισσότερες γενιές πριν από το πιο ηλικιωμένο μέλος της ομάδας το οποίο βρίσκεται εν ζωή (
πατρογραμμική καταγωγή). Τούτο σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, γιατί σε άλλες κοινωνίες η καταγωγή λειτουργεί πιθανώς γυναικοπλευρικά με αφετηρία μια πρόγονο (
μητρογραμμική καταγωγη). Αν ο πρόγονος είναι κοντινός και επομένως γνωστός, ώστε οι απόγονοι-συγγενείς να συνδέονται με αυτόν με ανιχνεύσιμους βαθμούς συγγένειας, η ομάδα ονομάζεται γενιά, σόϊ και ιδιωματικά
σειριά,
σειρολόι. Αν ο πρόγονος είναι παλιότερος και παρουσιάζεται ως μια
μυθική ή ημιμυθική μορφή, ώστε τα μέλη της ομάδας να μην μπορούν να ανιχνεύσουν τους βαθμούς συγγένειας, η ομάδα ονομάζεται γένος και ιδιωματικά
φάρα (σπόρος, συνήθως και με κακή σημασία). Θα λέγαμε λοιπόν ότι η συγγένεια είναι εγω-κεντρική (από το Εγώ-Ego), ενώ η καταγωγή προγονο-κεντρική.
Παραδοσιακή οικογένεια στην Ελλάδα
Η οικογένεια έχει παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα πολλές μορφές. Tα μεμονωμένα άτομα δεν αποτελούν οικογένεια και ορίζονται για λόγους πρακτικούς ως «μονήρη». Συνήθως σε μια τοπική κοινωνία συνυπάρχουν περισσότεροι τύποι οικογενειών, πράγμα που οφείλεται στον κύκλο ανάπτυξης της οικιακής ομάδας σε μια δεδομένη στιγμή. Ακόμη μπορεί μερικοί τύποι να μην απαντώνται καθόλου σε μια τοπική κοινωνία. Τέλος, οι πηγές πληροφοριών για την οικογένεια είναι: δηματολογία, απογραφές πληθυσμού, περιηγητικά κείμενα, συλλογές λαογραφικού υλικού, δημοσιευμένα κείμενα λαϊκής φιλολογίας, μελέτες.
- Η πολυπυρηνική οικογένεια: Η πολυπυρηνική οικογένεια απαντάται σε πολλές περιοχές του κοσμου (Ινδίες, Κίνα) και ιδιαίτερα στα Βαλκάνια, καθώς και στην Ελλάδα ως τα μέσα του 20ου αιώνα. Η οικογένεια αυτή ονομάζεται και σύνθετη ή πολυεστιακή οικογένεια ή οικιακή κοινότητα. Ήταν διαδεδομένη ως τα μέσα του 20 αιώνα σε μεγάλη έκταση της ηπειρωτικής Ελλάδας σε ορεινές, ημιορεινές αλλά και πεδινές περιοχές. Απουσίαζε από τα νησιά του Αιγαίου, ενώ υπήρχε σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό σε ορισμένα νησιά της Επτανήσου, ενδεχομένως λόγω μετανάστευσης τους τελευταίους αιώνες από την ηπειρωτική Ελλάδα.
- Η πατροπλευρική πολυπυρηνική οικογένεια: Η οικογένεια αυτού του τύπου είναι γνωστή και ως μεγάλη πατριαρχική οικογένεια. Ο όρος πατριαρχική όμως δηλώνει περισσότερο την αυξημένη εξουσία του πατέρα (patria potestas), παρά τη δομή και τη μορφή της. Αποκαλείται πατροπλευρική, γιαιτί από άποψη δομής και μορφής οι συγγενείς μέσα σε αυτήν συνδέονται μέσω ανδρών. Η πατροπλευρική πολυπυρηνική οικογένεια στηρίζεται στην αρχή της πατροτοπικότητας, δηλαδή στην αρχή σύμφωνα με την οποία η νύφη έρχεται και εγκαθίσταται στο σπίτι του πεθερού. Με αυτόν τον τρόπο μια πατροπλευρική πολυπυρηνική οικογένεια αποτελείται από τους αδερφούς, τις συνυφάδες και τους γονείς. Όταν όμως οι γονείς αποβιώσουν και οι αδερφοί συνεχίζουν να παραμένουν μαζί, τότε η πολυπυρηνική οικογένεια ονομάζεται «αδερφική».
Η πατροπλευρική/αδερφική πολυπυρηνική οικογένεια ήταν διαδεδομένη κυρίως στις ορεινές, ημιορεινές ακόμη και πεδινές περιοχές της χώρας, όπου υπήρχε μεγάλη
κτηνοτροφία αλλά και εκτατική
καλλιέργεια δημητριακών (π.χ. στους κτηνοτρόφους
Βλάχους της Πίνδου, στους γεωργούς Καραγκούνηδες της
θεσσαλικής πεδιάδας και αλλού).
Στην Ελλάδα και την κεντρική Ευρώπη εκτός από τη σύνθετη οικογένεια απαντάται σπανιότερα και η πολυσύνθετη πολυπυρηνική οικογένεια, στην οποία υπάρχουν παντρεμένα ανίψια και εγγόνια, τέσσερις δηλαδή γενιές, (κυρίως στη βόρεια Ελλάδα, σε Ήπειρο,
Μακεδονία,
Θράκη).
- Η αμφιπλευρική πολυπυρηνική οικογένεια: Ουσιαστικά πρόκειται για μια παραλλαγή της πολυπυρηνικής οικογένειας. Η διαφορά από την πατροπλευρική οικογένεια συνίσταται στο γεγονός ότι σε αυτόν τον τύπο μαζί με τους παντρεμένους αδερφούς μπορεί να συμβιώνει στο σπίτι και μία ή περισσότερες αδερφές. Ο συγκεκριμένος τύπος οικογένειας έχει επισημανθεί στα Μεσόγεια της Αττικής, στην πεδινή και ημιορεινή Βοιωτία και στο Πωγώνι Ηπείρου. Η αμφιπλευρική πολυπυρηνική οικογένεια χαρακτηρίζεται από την απουσία του εθίμου της «εξαγοράς της νύφης». Αντίθετα στην περίπτωση αυτή συνηθίζεται η λεγόμενη «προγαμιαία δωρεά», δηλαδή ο γαμπρός ή ο πατέρας του προσφέρει προσωπικά στη νύφη ένα χρηματικό ποσό ή αντ’ αυτού ακριβά κοσμήματα.
Θεωρίες για την πολυπυρηνική οικογένεια
Οι βασικές θεωρίες που έχουν υποστηριχθεί για να εξηγήσουν την παρουσία της πολυπυρηνικής οικογένειας είναι:
- Η πολυπυρηνική οικογένεια στηρίζεται στην κτηνοτροφία μεγάλων κοπαδιών. Στην κτηνοτροφία όπου μια οικογένεια διατηρεί τέτοιο αριθμό ζώων (πρόβατα, γίδια) που χρειάζονται περισσότερα άτομα (κυρίως άνδρες) για τη βοσκή και τη φροντίδα τους (άρμεγμα, γέννα κ.λ.π.). Η ανάγκη, η οποία είναι μεγαλύτερη, ιδιαίτερα την περίοδο γέννησης, για περισσότερα χέρια εξηγείται από τον τρόπο οργάνωσης του κοπαδιού (χωριστά τα πρόβατα, χωριστά τα γίδια κ.ά.). Η κτηνοτροφία αυτή είναι κατά κανόνα νομαδική (Σαρακατσάνοι), ημινομαδικοί (Βλάχοι) ή μεταβατική (διάφορες ομάδες κτηνοτρόφων της ορεινής και ημιορεινής ζώνης στην Ελλάδα).
- Η πολυπυρηνική οικογένεια στηρίζεται επίσης στην εκτατική καλλιέργεια των δημητριακών. Ο τρόπος καλλιέργειας με αγρανάπαυση ανάγκαζε τους γεωργούς να χωρίζουν τη γη σε δύο ή τρεις ζώνες. Καλλιεργούσαν μια ζώνη ανά έτος, το επόμενο έτος η ζώνη παρέμενε βοσκότοπος και την καλλιεργούσαν το τρίτο ή τέταρτο έτος. Έτσι, όταν οι γιοι παντρεύονταν και έπρεπε να μοιραστεί η γη, ο πατέρας ήταν υποχρεωμένος να χωρίσει την έγγεια περιουσία σε πολλαπλά μερίδια, προκειμένου να αποκτήσουν τα παιδιά του καλλιεργήσιμη γη σε όλες τις ζώνες. Αυτή η διαδικασία δημιουργούσε, με τον πολυτεμαχισμό, μεγάλο πρόβλημα στην καλλιέργεια των δημητριακών. Έτσι ήταν προτιμότερη η καθυστέρηση της διαίρεσης της γης όσο το δυνατόν περισσότερο και επομένως και της πολυπυρηνικής οικογένειας.
- Η τρίτη θεωρία, παρ’ όλο που συνδέεται με την οικονομία, ωστόσο δεν καθορίζεται τόσο από την μορφή (κτηνοτροφία, γεωργία). Οι υποστηρικτές της θεωρούν ότι είναι απαραίτητη η παραμονή κάποιων προσώπων στο σπίτι π.χ. γιαγιάς, παππού, όταν τα μέλη της οικογένειας είναι αναγκασμένα να εργάζονται πολλές ώρες έξω από το σπίτι. Η θεωρία αυτή μπορεί να εφαρμοστεί και στις περιπτώσεις της νομαδικής – ημινομαδικής – μεταβατικής κτηνοτροφίας και στην περίπτωση της καλλιέργειας των δημητριακών, αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις και στον αστικό χώρο, όταν συμβαίνει και οι δύο γονείς να εργάζονται έξω από το σπίτι.
Η οικογένεια κορμός
Σχεδιάγραμμα των σχέσεων συγγενείας στην ευρύτερη οικογένεια.
Με τον όρο
οικογένεια κορμός εννοούμε την οικιακή ομάδα στην οποία οι γονείς συμβιώνουν με ένα παιδί παντρεμένο αγόρι ή κορίτσι. Ο όρος αυτός ουσιαστικά είναι απόδοση στα ελληνικά των δυτικών όρων
famille-souche και
stem-family, που αναφέρονται σε παρόμοιο τύπο οικογένειας, ο οποίος όμως εκεί συνδέεται με την επιλογή ενός και μοναδικού κληρονόμου, έθιμο κατάλοιπο παλαιότερης
φεουδαρχικής οργάνωσης της κοινωνίας. Στην ελληνική περίπτωση ο όρος είναι πολύ σαφής και αποδίδει με ακρίβεια τον συγκεκριμένο τύπο οικογένειας. Η οικογένεια-κορμός μπορεί να διακριθεί σε δύο βασικούς τύπους: στην πατροπλευρική οικογένεια-κορμό και στη μητροπλευρική οικογένεια-κορμό, που απαντώνται σε διαφορετικές
γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας.
Η
πατροπλευρική οικογένεια-κορμός: Στην πατροπλευρική οικογένεια-κορμό οι γονείς συμβιώνουν με έναν γιο παντρεμένο, τον πρωτότοκο ή τον υστερότοκο ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες κάθε περιοχής. Η πατροπλευρική οικογένεια-κορμός μπορεί να προκύψει με δύο τρόπους:
- Με τη διαδιακασία διαίρεσης της πατροπλευρικής πολυπυρηνικής οικογένειας. Η μεγάλη οικογένεια διαιρείται, ενώ ακόμα ζουν οι γονείς. Οι αδερφοί εγκαθίστανται σε καινούρια σπίτια και οι γονείς μένουν με ένα γιο που στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά όχι πάντα είναι ο τελευταίος.
- Η οικογένεια-κορμός προέρχεται από την πατρική πυρηνική οικογένεια, χωρίς να μεσολαβήσει η σύνθετη πολυπυρηνική.Αυτό συμβαίνει στα νεότερα χρόνια όπου όλοι οι γιοι αποχωρούν από την οικογένεια με τον γάμο τους εκτός από τον τελευταίο.
Η
μητροπλευρική οικογένεια-κορμός: Ο συγκεκριμένος τύπος οικογένειας συναντιέται θεσμικά συνήθως στα νησιά του Αιγαίου και σπάνια στον ελλαδικό ηπειρωτικό χώρο. Η μητροπλευρική οικογένεια-κορμός στηρίζεται στην αρχή της εγκατάστασης του γαμπρού στο σπίτι της μητέρας της νύφης (μητρο-γυναικοτοπικός γάμος). Το σπίτι στο τέλος κληρονομείται από την κόρη, που μπορεί να είναι η πρώτη ή η τελευταία. Συχνότερα όμως πρόκειται για την πρωτότοκη κόρη (κανακάρα κ.λπ.), η οποία στα νησιά του Αιγαίου έχει αυξημένα δικαιώματα. Η μητροπλευρική οικογένεια είναι γνωστή και ως μητροκεντρική ή μητροεστιακή οικογένεια. Στη μητροπλευρική οικογένεια-κορμό τη φροντίδα των γονέων αναλαμβάνει η κόρη της οικογένειας. Ταυτόχρονα η συνέχιση του «σπιτιού» γίνεται μέσω
θηλυγονίας, δηλαδή καταγωγής από γυναίκες. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται οι λεγόμενες θηλυγονικές γραμμές. Η μητροπλευρική οικογένεια-κορμός δεν προϋποθέτει υποχρεωτικά εγκατάσταση και των δύο ζευγαριών, γονιών και κόρης κάτω από την ίδια στέγη. Συνήθως οι γέροντες γονείς διαμένουν σε ένα σπίτι συνεχόμενο ή κοντά στο σπίτι της κόρης, που μπορεί να είναι και στην αυλή, το λεγόμενο γεροντικό. Η μητροπλευρική οικογένεια-κορμός έχει συνδεθεί από πλευράς οικονομίας με την απασχόληση των ανδρών στη
θάλασσα, (
αλιεία,
ναυτιλία).
Παραδοσιακά σύμβολα
Η οικογένεια αποτελεί ταυτόχρονα και μια συμβολική ομάδα.
Η
εστία: Μέσα σε κάθε παραδοσιακό σπίτι υπάρχει η εστία (τζάκι,φόκος κ.λ.π.). Η εστία δεν αποτελεί απλώς ένα χώρο όπου μαγειρεύουν οι άνθρωποι και ζεσταίνονται, αλλά είναι το σύμβολο της ενότητας της οικογένειας. Δεν είναι άσχετο το έθιμο που συναντάμε σε περιοχές του βορειελλαδικού χώρου κατά τη διαίρεση της μεγάλης πουπυρηνικής οικογένειας: μεταφέρεται φωτιά από την εστία του πατρικού σπιτιού στα σπίτια των γιων. Με τον τρόπο αυτό προβάλλεται η συνέχεια της οικογένειας. Σε ορισμένες περιοχές της Ηπείρου όταν η νύφη εισέρχεται στο σπίτι του πεθερού, μια από τις πρώτες ενέργειες της είναι να προσκυνήσει την εστία.
Το εικονοστάσι: Παρεμφερή ρόλο έχει και το εικονοστάσι, πιθανή επιβίωση της αρχαίας εστίας, όπου τοποθετούνται οι εικόνες των αγίων της οικογένειας ή των αγίων των οποίων τα ονόματα έχουν ο αρχηγός και τα μέλη της οικογένειας.
Τα στέφανα: Ισχυρό σύμβολο του γάμου, αρκετές φορές τοποθετούνται σε στεφανοθήκες, δίπλα στο εικονοστάσι, για να δείξουν ότι ο γάμος είναι τόσο ιερός δεσμός όσο και η εκκλησία που τον ευλόγησε, ή όσο οι εικόνες των αγίων που φυλάσσονται στο εικονοστάσι.
Το φίδι και η νεράιδα του σπιτιού: Εκτός από τα σύμβολα που συνδέονται με τη φωτιά (εστία, καντήλι) σε όλη την Ελλάδα υπήρχε παλαιότερα η πίστη σε ένα «φίδι του σπιτιού», το οποίο προστατεύει την οικογένεια και δεν πρέπει κανείς να το πειράξει. Είναι ο
οικουρός όφις της αρχαιότητας. Πιστεύεται ότι αν κάποιος πειράξει ή σκοτώσει το φίδι, τότε θα πεθάνει ένα μέλος ή ο αρχηγός της οικογένειας. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας το φίδι αυτό είναι θηλυκό ή συνδέεται με μια φανταστική γυναικεία μορφή (νεράιδα) με διάφορες ονομασίες π.χ. βιτόρα στην Αττική, σαγιάδα στην Κοζάνη, μάισσα στον Πόντο, που θεωρείται προστάτιδα του σπιτιού.
Το αίμα και ο σπόρος: Άλλα σύμβολα, τα οποία όμως έχουν περισσότερο σχέση με την έννοια της οικογένειας ως ομάδας συγγενών, είναι το αίμα και ο σπόρος (
σπέρμα). Το αίμα και ο σπόρος συμβολίζουν κυρίως τη συγγένεια ή τους συγγενείς από την ανδρική πλευρά, μέσα και έξω από το σπίτι. Πιστεύεται ότι με το αίμα και το σπόρο μεταβιβάζονται από τους παππούδες τα φυσικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά στην ομάδα.
Το
γάλα: Ένα άλλο σύμβολο, το οποίο όμως δεν είναι πάντα τόσο έντονο, όπως το αίμα, είναι το γάλα. Το γάλα συμβολίζει ενίοτε τη συγγένεια από τις γυναίκες. Πιστεύεται ότι έχει παρόμοιες ιδιότητες με εκείνες του αίματος. Συγγενείς από γάλα επίσης δεν πρέπει να παντρεύονται, καθώς και μη συγγενείς που έχουν θηλάσει από την ίδια
γυναίκα.
Ο εορτασμός του προστάτη αγίου: Κατά την ημέρα του εορτασμού του αγίου γίνεται
λειτουργία, κατόπιν έρχεται ο ιερέας στο σπίτι κάνει
ευχέλαιο και σηκώνει ύψωμα. Η οικογένεια έχει σφάξει αρνί ή κατσίκι και κάνει τραπέζι στους συγγενείς. Μερικές φορές οι οικογένειες έχουν ή κτίζουν ιδιόκτητες εκκλησίες προς τιμήν του προστάτη αγίου (
Μάνη,
Ήπειρος κ.ά.).
Βιβλιογραφία
- Αλεξάκης, Ε.Π., «Οικογένεια», στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα: Οι Νεότεροι Χρόνοι, ΕΑΠ, Πάτρα, 2002.
- Αλεξάκης Ε.Π., Μάνη: Γένη και οικογένεια, Τροχαλία, Αθήνα, 1998.
- Αλεξάκης Ε.Π., Ταυτότητες και ετερότητες. Σύμβολα, συγγένεια, κοινότητα στην Ελλάδα - Βαλκάνια, Δωδώνη, Αθήνα 2001.
- Forbes Scott, A Natural History of Families, Princeton University Press, 2005, ISBN 0-691-09482-9
- Mock Douglas W., More Than Kin and Less Than Kind, Belknap Press, 2004, ISBN 0-674-01285-2
Δικτυακοί τόποι
