Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2012

Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2012

Moιρολόγι
Δυο άντρες είχα στη ζωή μου
ο σύντροφός μου εχάθη
το μονάκριβο παλικάρι μου εσκοτώθη

Με πνίγει η πίκρα
με πνίγει ο καημός που σαν
αυτό άλλο ποτέ δεν είχα

Αχ γιόκα μου ψηλό σαν κυπαρίσσι
σεν κυπαρίσσι
σε πήρανε γιατί άδικα σε είχανε
παρεξηγήσει

Αχ γιόκα μου τί κάνεις εκεί πάνω
τώρα που σε χρειάζομαι παραπάνω
τώρα σε πήραν από κοντά μου
γι' αυτό κατάρα θα τους κάνω
για να ησυχάσουν η ψυχή και τα μυαλά μου.

Ύστερα κοντά σου θα 'ρθω να ηρεμήσω
στην αγκαλιά σου.
Εμμανουέλα .Τζάνη

Τρίτη 13 Νοεμβρίου 2012

Στην ερώτηση προσπαθήστε να συνθέσετε ένα τραγούδι με δραματικό περιεχόμενο που να θυμίζει δημοτικό τραγούδι τα παιδιά κατέβαλαν φιλότιμες προσπάθειες.Ιδού λοιπόν τα αποτελέσματα των κόπων τους:

Γιατί λεβέντη μ' έφυγες,έφυγες και μ' άφησες μόνη
ήσουν του ήλιου το φως και του φεγγαριού η λάμψη
Μα τώρα ,κάνε να είσαι εκεί ψηλά,να έχτισες τη φωλιά σου,
πουλί μου,στου πιο ψηλού βουνού την κορυφή και όχι
στη γη,παρέα με του χάροντα τα φίδια να σε ζώνουν κάθε μέρα.

Μαράζωσα από τότε που κατάλαβα πως δεν
ανήκες πια σε μένα αλλά στου χάρου τα λημέρια πλανιέσαι...
αχ και να έπαιρνε μένα να μην πονούσα τόσο
και τώρα με τούτο τον καημό να μη βασανιζόμουν.

Μα μια μέρα θα περάσω του κάτω κόσμου
το κατώφλι και θα σε βρω ξανά
Μέχρι τότε θα ξημεροβραδιάζομαι μέρες και νύχτες ολόκληρες
καταργιώντας την ώρα και τη στιγμή που σε πήρανε από μένα.
Στον τάφο σου από πάνω θα γίνει το σπίτι μου
Βίκυ Στεργίου,Α5

Γιέ μου ,σ' έχασα μιαν αυγή
εκεί μακρια στα ξένα
μαύρη ήτανε η μοίρα σου
κι απέθανες μια μέρα

Σε πήρε ο καβαλάρης μακριά
ο μαυροφορεμένος
στου κάτω κόσμου τα κελιά
είσαι πια κλειδωμένος

Μ' άφησες κιόλας μοναχή
να κλαίω για το χαμό σου
τα νιάτα σου μοιρολογώ
σαν σ' έχασα απ'τον κόσμο
Ήλιε μου πες μου
τί ζήλεψες εκεί στον Κάτω Κόσμο;
Εκεί που όλοι οδύρονται
την μοίρα καταριούνται

που κάθε μάνα,κάθε γιος
δεν ξανασυναντιούνται
μα ένας κι άλλος προσπαθούν
τον πόνο να απαρνιούνται.
Βασίλης Τογκουσίδης,Α5

Τώρα ουρανέ μου βρόντησε
τώρα ουρανέ μου βρέξε
ρίξε στους κάμπους τη βροχή
και στα βουνά το χιόνι.

΄΄Εχασα το γιο μου τον μονάκριβο
τον πολυαγαπημένο που Χάρε εσύ
τον καρτερείς στα μαρμαρένια αλώνια.

Που'σαι παιδί μου ,σε'χασα
και νιε μου και λεβέντη
που δεν θα ξαναδώ
τα όμορφα σου μάτια

Μοιάζει η ψυχή μου αυλή
που ήλιος δεν ανατέλλει
μονάχα πάντα συννεφιά
και αντάρα βασιλεύει.
Άννα Σπυροπούλου,Α5

Γιε μου,παλικάρι της ψυχής μου
έφυγες και μόνη μου τώρα θρηνώ το χαμό σου.
Δεν πρόλαβα τα μάτια σου για τελευταία φορά να
αντικρίσω μες στα μάτια αυτά που απλώνεται η
απεραντοσύνη της αγάπης και της ομορφιά σου.

Καμιά μάνα να μην περάσει τον πόνο που σκίζει
την καρδιά και τα σωθικά μου τώρα.
Κοίτα που μ' έφησες και ξεροσταλιάζω,
σε έχασα και η ζωή όλη είναι μαύρη.

Σε σκότωσαν μια κατάραχνη νύχτα και από
μένα σε πήρανε σπλάχνο μου και πίσω δεν μπορεί πια κανένας να σε φέρει
αφού αναπαύεσαι τώρα στον παράδεισο
μαζί με τους αγγέλους
Ιωάννα Τσαβδαρίδου, Α5

Κυριακή, 18 Νοεμβρίου 2012

Ο καπετάν Μιχάλης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο καπετάν Μιχάλης είναι μυθιστόρημα του συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Είναι ένα από τα τελευταία του συγγραφέα και θεωρείται από τα κορυφαία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1953 από τις εκδόσεις Μαυρίδη, ενώ από τη δεύτερη έκδοσή του (Εκδόσεις Δίφρος, 1955) προστέθηκε ο υπότιτλος «Ελευτερία ή Θάνατος» καθώς και πρόλογος του συγγραφέα για το έργο του. Από το 1964 και εντεύθεν η έκδοση του βιβλίου ανήκει στις Εκδόσεις Ελένη Καζαντζάκη, που διατηρεί τα δικαιώματα στο συνολικό έργο του συγγραφέα.

Πίνακας περιεχομένων

Υπόθεση

Η υπόθεση τοποθετείται στην κρητική επανάσταση του 1889. Ο κεντρικός ήρωας, ο καπετάν Μιχάλης, ένας άγριος και ανυπότακτος πολεμιστής, έχει ορκιστεί να είναι μαυροντυμένος, αξύριστος και αγέλαστος μέχρι να ελευθερωθεί η Κρήτη. Όταν όμως συναντά την Εμινέ, τη γυναίκα του αδελφοποιητού του, του Νουρήμπεη, τον κυριεύει «ένας δαίμονας»· παρά τις προσπάθειές του δεν καταφέρνει να τη βγάλει από το μυαλό του.
Ενώ ο καπετάν Μιχάλης παλεύει με το δαίμονά του, ο Νουρήμπεης μονομαχεί με τον Μανούσακα, έναν αδερφό του καπετάν Μιχάλη, για να εκδικηθεί το θάνατο του πατέρα του, τον οποίο σκότωσε ο αδερφός τους Κωσταρός, και τον σκοτώνει· ο ίδιος, όμως, τραυματίζεται στα γεννητικά όργανα. Η πληγή του επουλώνεται, αλλά εκείνος αυτοκτονεί, αδυνατώντας ν' αντέξει την περιφρόνηση και τον οίκτο της Εμινές (που εν τω μεταξύ έχει γίνει ερωμένη του καπετάν Πολυξίγκη) για τον ακρωτηριασμό του. Η είδηση του θανάτου του επιβαρύνει το ήδη τεταμένο κλίμα στο Μεγάλο Κάστρο, όπου καθημερινά φτάνουν μαντάτα για αψιμαχίες και ταραχές σ' όλο το νησί.
Με την παρακίνηση των αγάδων, Τούρκοι στρατιώτες ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης σφάζοντας και πυρπολώντας. Λίγες μέρες αργότερα, ξεσπά η επανάσταση. Ο πόλεμος μαίνεται και οι Τούρκοι πολιορκούν το μοναστήρι του Αφέντη Χριστού. Την ίδια εποχή, η Εμινέ ετοιμάζεται να βαφτιστεί χριστιανή και να παντρευτεί τον Πολύξίγκη. Όμως το σόι του Νουρήμπεη την απάγει και ο καπετάν Μιχάλης την πιο κρίσιμη νύχτα της πολιορκίας φεύγει από το μοναστήρι για να τη γλιτώσει. Τα καταφέρνει και τη στέλνει στο σπίτι μιας θείας του. Με την απουσία του όμως οι Τούρκοι καταφέρνουν να πυρπολήσουν το μοναστήρι και ο καπετάν Μιχάλης σκοτώνει την Εμινέ για να ησυχάσει.
Λίγο αργότερα, φτάνει στην Κρήτη ο Κοσμάς, γιος του Κωσταρού και ανιψιός του καπετάν Μιχάλη, φέρνοντας στους επαναστατημένους το μήνυμα της συνθηκολόγησης. Ένας μετά τον άλλον, οι καπεταναίοι καταθέτουν τα όπλα, αλλά ο καπετάν Μιχάλης αρνείται να υποκύψει. Ο Κοσμάς πηγαίνει στο λημέρι του για να τον πείσει να παραδώσει τα όπλα, αλλά τελικά μένει και ο ίδιος, νιώθοντας τον ίσκιο του πατέρα του να ορθώνεται μέσα του. Μέσα στον πυρετό της μάχης, καταλαβαίνει ότι ο καπετάν Μιχάλης έχει πια λυτρωθεί από κάθε φόβο κι ελπίδα. Σύντομα, θείος και ανιψιός πέφτουν νεκροί στην τελευταία έφοδο του Τούρκων.

Κριτική

Παρ' ότι πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα και στηρίχθηκε σε πραγματικά γεγονότα, εν τούτοις ο συγγραφέας συμπεριέλαβε και αρκετά φανταστικά περιστατικά. Το ενδιαφέρον του ήταν να δώσει την ιστορία ενός ανθρώπου, του καπετάν Μιχάλη (εικόνα του πατέρα του), που έταξε για σκοπό στη ζωή του τη συνείδηση του καθήκοντος και της θυσίας, ενώ γύρω του υπάρχει ένα πλήθος άλλων χαρακτήρων που ζουν το ίδιο έντονα μ' αυτόν τα χρόνια της επαναστατημένης Κρήτης. Από όλα τα άλλα έργα του, το βιβλίο αυτό του συγγραφέα είναι το πιο δεμένο με την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη. Στον πρόλογό του, ο ίδιος ο Καζαντζάκης το προσδιόρισε με τα λόγια:

Όταν άρχισα τώρα στα γεράματα να γράφω τον Καπετάν Μιχάλη, ο κρυφός μου σκοπός ήταν τούτος: να σώσω, ντύνοντας το με λέξεις, τ' όραμα του κόσμου όπως το πρωταντίκρισαν και το δημιούργησαν τα παιδικά μου μάτια. Κι όταν λεω τ' όραμα του κόσμου, θέλω να πω το όραμα της Κρήτης. Δεν ξέρω τι γίνουνταν, την εποχή εκείνη, στ' άλλα παιδιά της λευτερωμένης Ελλάδας· μα τα παιδιά της Κρήτης ανάπνεαν έναν αέρα τραγικό στα ηρωικά και μαρτυρικά χρόνια του Καπετάν Μιχάλη, όταν οι Τούρκοι πατούσαν ακόμα τα χώματα μας και συνάμα άρχιζαν ν' ακούγονται να ζυγώνουν τα αιματωμένα φτερά της Ελευτερίας. Στην κρίσιμη αυτή μεταβατική στιγμή, τη γεμάτη πυρετό κι ελπίδες, τα παιδιά της Κρήτης γίνουνταν γρήγορα άντρες· οι ανύπνωτες έγνοιες των μεγάλων γύρα τους για την πατρίδα, για τη λευτεριά, για το Θεό που προστατεύει τους Χριστιανούς, για το Θεό που σηκώνει το σπαθί του να διώξει τους Τούρκους, κατασκέπαζαν τις συνηθισμένες χαρές και στεναχώριες του παιδιού.

Ο καπετάν Μιχάλης,Ν.Καζανζάκης,

Το βιβλίο

Ο καπετάν Μιχάλης κέρδισε τη διεθνή αναγνώριση, καθώς μεταφράστηκε συνολικά σε 28 γλώσσες, με πρώτη τα φινλανδικά το 1953 και τελευταία τα λιθουανικά το 2002. Στις περισσότερες γλώσσες ο τίτλος του είναι ο πρωτότυπος, ενώ σε άλλες (ανάμεσά τους στα αγγλικά και γαλλικά) δόθηκε ο υπότιτλος Ελευθερία ή Θάνατος ως τίτλος.
Με βάση το βιβλίο έχουν ανεβεί και αρκετές θεατρικές παραστάσεις στην Ελλάδα από διάφορους σκηνοθέτες, με πρώτη το 1959 από τον θίασο Νίκου Χατζίσκου, ενώ στη δεύτερη (από τον Μάνο Κατράκη το 1966) ντύθηκε μουσικά από τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος έγραψε και το τραγούδι Δεν ήταν νησί, τα λόγια του οποίου ήταν προσαρμοσμένα από αυτούσιες φράσεις του βιβλίου.

Πηγές

Επιπλέον βιβλιογραφία

Βρασίδας Καραλής, «Κοινωνική ψυχοδυναμική στον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη», Διαβάζω, τ/χ.377, (Σεπτέμβριος 1997), σελ.86-96

Δευτέρα 12 Νοεμβρίου 2012

Διαβάστε περισσότερα »

Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2012

ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΡΟΙΚΟΣΥΜΦΩΝΑ

Γάμος διά... συμβολαίου

Πολλές φορές δημιουργείται εύλογα η απορία αν οι ανθρώπινες σχέσεις στηρίζονται στη λογική ή στο συναίσθημα. Ειδικά σε έναν γάμο όπου η συμβίωση, εκτός από συναισθηματική και οικονομική, είναι κυρίως προβληματική... Οι νομοθέτες ανά τον κόσμο πάντως προσπάθησαν με βάση το σύστημα δικαίου κάθε χώρας να «κωδικοποιήσουν» τις συζυγικές σχέσεις

Σήμερα μπορεί κανείς ανάλογα με το πού ζει να εντάξει τις σχέσεις του με το έτερον ήμισυ σε ένα πλαίσιο με νομική κάλυψη ώστε, θεωρητικά τουλάχιστον, όλα να βαίνουν καλώς!!! Ετσι κάποιος μπορεί να δεσμευτεί εγγράφως ότι μετά τον γάμο δεν θα παχύνει ή δεν θα καπνίζει ή λίγο πιο χαλαρά με βάση το καθ' ημάς δίκαιο να ορίσει απλώς τις οικονομικές του σχέσεις. Αν λοιπόν είστε από αυτούς που πιστεύουν ότι οι ανθρώπινες σχέσεις και ειδικότερα οι συζυγικές είναι αποτέλεσμα συναισθημάτων και μόνο, πλανάσθε πλάνην οικτρά!

Ολα της συμβίωσης δύσκολα

Μπορεί ο γάμος να θεωρείται ακόμη η ευτυχέστερη κατάληξη μιας σχέσης, ωστόσο οι στατιστικές αποδεικνύουν ότι το επικρατέστερο αποτέλεσμα ενός γάμου σήμερα είναι το διαζύγιο... Τα τελευταία στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας αναφέρουν, για το έτος 1997, 9.422 διαζύγια. Πρόκειται για δεδομένα τα οποία αποδεικνύουν ότι η συμβίωση είναι δύσκολη υπόθεση, καθώς η καθημερινότητα μας προσγειώνει ανώμαλα. Ετσι, παρά την ελπίδα της «δημιουργικής σύνθεσης» του Εγώ σε Εμείς, παρεμβαίνει συχνά ένας χωρισμός και όχι μόνο ματαιώνεται η προσπάθεια, αλλά επιπλέον η διαδικασία του διαζυγίου μεταβάλλεται σε μάχη... Το Δίκαιο λοιπόν προβλέπει και συμφωνίες για τη νομική κάλυψη των περιουσιακών αλλά σε κάποιες περιπτώσεις και των προσωπικών σχέσεων, με σκοπό την τυπική προστασία των συζύγων. Ανάλογα με τις πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές κάθε χώρας έχει αναπτυχθεί και ένα νομικό πλαίσιο για τη «διασφάλιση» του θεσμού του γάμου. Μετά από «πειραματισμούς» χιλιάδων χρόνων κάθε χώρα διαμόρφωσε τη δική της νομοθεσία, η οποία συνήθως αντανακλά τα δεδομένα κάθε εποχής. Ετσι από το σύστημα δικαίου που ισχύει σε μια χώρα, από τον τρόπο που επιλέγουν να τον εφαρμόσουν οι πολίτες, αλλά και από την αντίληψη που επικρατεί για θεσμούς όπως ο γάμος μπορεί κανείς να διακρίνει ως έναν βαθμό και το ποιοτικό επίπεδο των ανθρωπίνων σχέσεων.

Οι αμερικανικές «καινοτομίες»

Καθώς οι στατιστικές στις ΗΠΑ αναφέρουν ότι ένα στα δύο ζευγάρια καταλήγει στο διαζύγιο, πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι σε κάθε γάμο πρέπει να προηγείται μια προγαμιαία συμφωνία (prenuptial agreement). Θεωρητικά τουλάχιστον πρόκειται για μια μέθοδο ιδιότυπης προστασίας ή, ακριβέστερα, νομικής κάλυψης των σχέσεων του ζευγαριού, η οποία προβλέπεται από το αγγλοσαξονικό δίκαιο. Ως πριν από λίγα χρόνια η διαδικασία τής πριν από τον γάμο συμφωνίας ήταν ευρέως διαδεδομένη, κυρίως ανάμεσα στα πλούσια και διάσημα ζευγάρια, τα οποία όμως πολλές φορές χώριζαν απλώς με βάση τη συμφωνία τους. Σήμερα πάντως, παρ' ότι ένα προγαμιαίο συμβόλαιο δεν μοιάζει ρομαντικό, θεωρείται απαραίτητο, αφού πολλοί υποστηρίζουν ότι συμβάλλει σε μια αρμονική σχέση. Ενα ζευγάρι λοιπόν, μετά τις αγάπες και την πρόταση γάμου υπό το σεληνόφως, ρυθμίζει και την προγαμιαία συμφωνία του, η οποία πραγματοποιείται έναν μήνα πριν από τον γάμο και ειδικότερα προτού σταλούν οι προσκλήσεις. Απαραίτητες προϋποθέσεις; Αποστασιοποίηση από το συναίσθημα που λογικά εμπλέκεται , ένας καλός δικηγόρος, καθώς και το να ξέρεις καλά τι θέλεις από τη ζωή σου αλλά κυρίως από τη ζωή του άλλου... Οσο για τις σκέψεις «ο κάθε άνθρωπος αναπτύσσεται ελεύθερα δίπλα στον άλλον» πρέπει να αποφεύγονται ως ξεπερασμένες. Η νομική κάλυψη πάντως μάλλον προσδίδει στον γάμο κύρος, ενώ με δεδομένες τις έγγραφες υποσχέσεις τους οι σύζυγοι προσέχουν από τον τρόπο διαχείρισης των οικονομικών τους ως την έγγαμη συμπεριφορά τους, όπως: να κόψουν το τσιγάρο, να μην παχύνουν μετά τον γάμο, να βγάζουν τα σκουπίδια τρεις φορές την εβδομάδα, να κάνουν μόνο ένα παιδί και πολλά ακόμη. Ενα προγαμιαίο συμφωνητικό ωστόσο δεν ισχύει αιώνια, αφού οι σύζυγοι έχουν τη δυνατότητα να αναθεωρούν τις υποχρεώσεις τους κάθε 10 ή 20 χρόνια. Σε περίπτωση δε διαζυγίου ο διαχωρισμός της περιουσίας δεν δημιουργεί προβλήματα, αφού και αυτό μπορεί να αποτελεί μέρος της συμφωνίας. Εν τέλει, γιατί να μην αντιμετωπίζει κανείς τον γάμο του σαν μια συμφωνία εργασίας ή μια πολιτική διασφάλισης της έγγαμης ζωής με κριτήριο τη λογική; αναρωτιέται ο Αμερικανός Joseph Zwack, δικηγόρος και συγγραφέας του πιο γνωστού εγχειριδίου προγαμιαίων συμφωνητικών, ο οποίος αναφέρει τα εξής: «Πρέπει κανείς να σκεφτεί πολύ σοβαρά την προγαμιαία συμφωνία από τη στιγμή όπου θα δεχθεί ότι ο γάμος δεν είναι μόνο συναισθηματική ή φυσιολογική ένωση αλλά και οικονομική. Είναι μια προσπάθεια για καλύτερη και πιο ειλικρινή επικοινωνία της οικογένειας. Μπορεί λοιπόν να μην ακούγεται πολύ ρομαντικό, αλλά πιστεύω ότι έτσι διατηρείται η αγάπη των ζευγαριών περισσότερο. Ο γάμος μας είναι η ευθύνη μας. Από τη στιγμή όπου οι συνθήκες και οι ρόλοι αλλάζουν συνεχώς και ο θεσμός του γάμου περνάει κρίση, πρέπει καμιά φορά το συναίσθημα να δίνει τη θέση του στη λογική».

Από την προίκα στην αυτοτέλεια

Στην Ελλάδα το νομοθετικό πλαίσιο του γάμου πέρασε διάφορα εξελικτικά στάδια. Επί πάρα πολλά χρόνια η προίκα ήταν πολλές φορές η απαραίτητη προϋπόθεση για έναν γάμο. Οι γονείς μαζί με την... ευχή τους έπρεπε να παραχωρήσουν στον υποψήφιο γαμπρό και περιουσιακά στοιχεία συχνά υπεράνω των δυνατοτήτων τους για να μη μείνει η θυγατέρα τους στο γνωστό... ράφι. Ετσι ο πατέρας έδινε στον γαμπρό, είτε κατά κυριότητα είτε κατ' επικαρπία, περιουσιακά στοιχεία για να τον ελαφρύνει από τα... βάρη του γάμου. Διαβάζοντας προικοσύμφωνα του προηγούμενου ή και του 20ού αιώνα μπορεί να διακρίνει κανείς τις οικονομικές δυνατότητες των ανθρώπων καθώς και τα οικονομικά δεδομένα της εποχής. Αυτά όμως ως το '83 όπου οι κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές οδήγησαν στη μεταρρύθμιση του Αστικού Κώδικα, όπως μας εξηγεί ο διδάκτορας Αστικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Απόστολος Γεωργιάδης, ο οποίος επισημαίνει: «Η οικονομική και κοινωνική χειραφέτηση της γυναίκας ήταν ασυμβίβαστη με τη διοίκηση από τον άνδρα της προικώας περιουσίας, χωρίς καν για αυτό να λαμβάνεται υπόψη η βούληση της γυναίκας. Ετσι ο θεσμός της προίκας κηρύχθηκε αναχρονιστικός και αντισυνταγματικός,με αποτέλεσμα να καταργηθεί. Αυτό βέβαια δεν εμποδίζει τους γονείς να δίνουν περιουσιακά στοιχεία στα παιδιά τους. Σήμερα αυτό πραγματοποιείται με τη λεγόμενη γονική παροχή. Κατά τα λοιπά οι σύζυγοι σήμερα έχουν οικονομική αυτοτέλεια μετά τον γάμο τους, εκτός και αν αποφασίσουν να καθιερώσουν το σύστημα της κοινοκτημοσύνης, ως συμβατικό όμως μόνο σύστημα. Μπορούν λοιπόν να επιλέξουν τον σχηματισμό κοινής περιουσίας, στην οποία οι δύο σύζυγοι είναι συνδικαιούχοι κατά ένα δεύτερο εξ αδιαιρέτου. Η σύμβαση κοινοκτημοσύνης όμως δεν συνεπάγεται αυτοδίκαιη κτήση του ιδανικού μεριδίου,αφού αν ο ένας σύζυγος αποκτήσει κατά τη διάρκεια του γάμου ένα ακίνητο το οποίο υπάγεται στην κοινοκτημοσύνη ο άλλος σύζυγος δεν θα καταστεί αυτομάτως συγκύριος κατά ένα δεύτερο. Για να συμβεί αυτό πρέπει να του μεταβιβαστεί η κυριότητα στο παραπάνω ποσοστό. Ως σήμερα πάντως ελάχιστες συμβάσεις κοινοκτημοσύνης έχουν καταχωριστεί στο δημόσιο βιβλίο του Πρωτοδικείου Αθηνών. Αυτό σημαίνει ότι οι σύζυγοι προτιμούν κατά κανόνα το νόμιμο σύστημα της περιουσιακής αυτοτέλειας».

Οι ευρωπαϊκές συνήθειες

Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες πάντως το σύστημα της κοινοκτημοσύνης επικρατεί όλο και περισσότερο, καθώς έχει εκτιμηθεί ότι με αυτό τον τρόπο ρυθμίζονται δικαιότερα οι περιουσιακές σχέσεις των συζύγων. Καθώς λοιπόν όλες οι προγαμιαίες συμβάσεις συντάσσονται με συμβολαιογραφικά έγγραφα αναζητήσαμε την εμπειρία ενός συμβολαιογράφου· όπως της κυρίας Νίκης Γόντικα-Χόνδρου, μέλους του ΔΣ της Επιτροπής Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Διεθνούς Ενωσης Συμβολαιογράφων, η οποία σχολιάζοντας το νομικό πλαίσιο των συζυγικών σχέσεων στην Ελλάδα μάς είπε: «Στη χώρα μας παρά την οικονομική ενότητα που επιφέρει η κοινοκτημοσύνη, με την οποία ενισχύεται η προσφορά και η θέση της γυναίκας, οι σύζυγοι είναι απρόθυμοι να υπαγάγουν στο καθεστώς της κοινοκτημοσύνης τις περιουσιακές τους σχέσεις». Αυτό όμως είναι κάτι που συμβαίνει και με πολλές συζύγους, οι οποίες είναι εξίσου απρόθυμες να μοιραστούν τουλάχιστον τα μετά τον γάμο περιουσιακά τους στοιχεία, συμπληρώσαμε· και η κυρία Γόντικα μας είπε: «Αυτό είναι γεγονός σήμερα ειδικά όπου η θέση της γυναίκας είναι πολύ πιο ισχυρή από ό,τι παλαιότερα. Ωστόσο το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι ώριμη να δεχτεί τις συμβάσεις κοινοκτημοσύνης δεν σημαίνει ότι ο νόμος δεν αναγνωρίζει και δεν προστατεύει τη συμβολή τού ενός συζύγου προς τον άλλον. Ο νόμος λοιπόν προβλέπει αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα και αυτό έγινε με τη σκέψη ότι είναι άδικο να αδιαφορεί ο νόμος για τη συμβολή τού ενός εκ των συζύγων. Το μέγεθος της συμβολής προσδιορίζεται είτε από το μέγεθος της συμβολής του δικαιουμένου είτε ορίζεται από τον νόμο κατά τεκμήριο στο ένα τρίτο». Οσο για το καθεστώς που επικρατεί στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες η κυρία Γόντικα τόνισε: «Στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης ισχύει στα γαμικά σύμφωνα η ελευθερία των συμβάσεων, με κάποιες μικρές εξαιρέσεις. Στην Αυστρία, για παράδειγμα, υπάρχει ακόμη ένα είδος προίκας που μπορεί να φέρει ο άνδρας, η γυναίκα ή κάποιος συγγενής ως ανακούφιση από τα βάρη του γάμου. Στο Βέλγιο και στο Λουξεμβούργο υπάρχει το σύστημα της νόμιμης κοινοκτημοσύνης στην οποία διακρίνονται τρεις κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων: τα κοινά, αυτά δηλαδή που ανήκουν και στους δύο συζύγους, αυτά που ανήκουν στη σύζυγο και αυτά που ανήκουν στον σύζυγο.Στη Γερμανία και στην Ιταλία ισχύει το νόμιμο σύστημα της συμμετοχής και της συνδιαχείρισης των συζύγων στα περιουσιακά στοιχεία που αποκτώνται μετά τον γάμο.Συχνά εξάλλου δεν αποκλείεται και η καθολική κοινοκτημοσύνη, ενώ στη Γαλλία και στην Ισπανία ισχύει το καθεστώς της μερικής κοινοκτημοσύνης, χωρίς να αποκλείονται και άλλου είδους συμβατικές ρυθμίσεις».

Περί «γενναιοδωρίας»

Εν κατακλείδι, παρ' ότι η ελληνική νομοθεσία το προβλέπει, τα ζευγάρια στην Ελλάδα αρνούνται την οικονομική ένωση, άρα και τις συμβάσεις κοινοκτημοσύνης. Για του λόγου το αληθές ανατρέξαμε στο ειδικό δημόσιο βιβλίο του Πρωτοδικείου Αθηνών όπου δημοσιοποιούνται τέτοιου είδους συμβάσεις. Τα αποτελέσματα; Στα 10 χρόνια που ισχύει ο νόμος έχουν υπογραφεί 10 συμβάσεις! Μία σύμβαση τον χρόνο. Τόση γενναιοδωρία μεταξύ των συζύγων! Μπορεί λοιπόν να μην έχουμε φτάσει να ορίζουμε συμβατικά βάσει προγαμιαίων συμφωνητικών τις προσωπικές μας σχέσεις, ξέρουμε όμως να οριοθετούμε τις οικονομικές-συζυγικές μας σχέσεις με βάση καθώς φαίνεται το προσωπικό μας συμφέρον... Ωστόσο, επειδή το σύστημα δικαίου δεν μπορεί να υποδείξει συναισθήματα συντροφικότητας και εμπιστοσύνης, προέβλεψε την αναγνώριση της προσφοράς τού ενός προς τον άλλον, όπως και αν αυτή μεταφράζεται, αφού πολλοί και πολλές σύζυγοι εθελοτυφλούν... Δείγμα ίσως της εποχής, που μας έμαθε να ζούμε με τον γνωστό τρόπο: τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μας... Ισως λοιπόν το προσωπικό συμφέρον, που φαίνεται να διακρίνει και τις συζυγικές σχέσεις, να αποτελεί και έναν από τους λόγους που το κάθε «Εγώ» δεν μεταβάλλεται επί της ουσίας σε «Εμείς», παρ' όλες τις εντυπωσιακές γαμήλιες τελετές...

(από την εφημερίδα το Βήμα ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/12/1999 00:00)

Προικοσύμφωνα που έμειναν στην ιστορία

Το περιεχόμενο περισσότερων από 3000 προικοσυμφώνων από κάθε περιοχή της Ελλάδας πήρε ηλεκτρονική μορφή, χάρη στο πρόγραμμα "Γαμήλια συμβόλαια στον ελληνικό χώρο 1500-1830", που εκπονήθηκε στο διάστημα της δεκαετίας 2000-2010 στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, με επιστημονικά υπεύθυνη την επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αγλαΐα Κάσδαγλη.

"Η προίκα υπήρχε από τα αρχαία χρόνια και αποτελούσε τη συμβολή της γυναίκας στον κοινό βίο. Αν και υπάρχουν αναφορές σε προικοσύμφωνα σε διάφορες πηγές, τα πρώτα ελληνικά προικοσύμφωνα που σώζονται χρονολογούνται γύρω στο 1500. Μέσα από τα προικοσύμφωνα βλέπει κανείς πώς γινόταν η μεταβίβαση της περιουσίας από τη μια γενιά στην άλλη και συχνά προικοσύμφωνα και διαθήκες αλληλοσυμπληρώνονταν.

Την προίκα την έδινε ο γονιός, ο θείος ή κάποιος άλλος συγγενής για να εξασφαλιστεί η νέα γενιά, αλλά και για να εξασφαλιστεί ο ίδιος ο προικοδότης στα γηρατειά του. Δηλαδή, έτσι εξασφαλιζόταν η συνέχεια μέσα στην οικογένεια.

Συνήθως. η προίκα αποτελούνταν από ρούχα και οικοσκευή, αλλά οι πιο πλούσιοι έδιναν κοσμήματα, χωράφια και σπίτια. Βλέπει κανείς σε προικοσύμφωνα να δίνονται ρούχα φορεμένα , το χρησιμοποιημένο τηγάνι της γιαγιάς ή δυο ρίζες ελιές σε ένα χωράφι ξένο κ.λπ.", εξήγησε στο ana-mpa η κ. Κάσδαγλη.

Προικοσύμφωνα που έμειναν στην ιστορία

Εικόνες και "άρωμα" μιας άλλης εποχής αποπνέουν κιτρινισμένα έγγραφα, βγαλμένα από αρχεία συμβολαιογράφων ή φυλαγμένα ευλαβικά από απογόνους ανθρώπων, που έφυγαν από τη ζωή χρόνια πριν. Χαρτιά πολυκαιρισμένα, που άλλοτε προκαλούν γέλιο και άλλοτε σκεπτικισμό.

Όπως ένα προικοσύμφωνο, που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, με το οποίο "εν ονόματι της Αγίας Τριάδος και της κόρης Κοκόνας προστάτιδος της Νήσου Πόρου" η μελλόνυμφη Κητή προικίζεται- μεταξύ άλλων- με "δύο μεσοφόρια ολόγερα και μπουγαδιασμένα, ενάμισυ ζευγάρι σκάλτσες, έως ότου γίνη ο γάμος έχει καιρόν να πλέξη και την άλλη να γίνουν δυο ζευγάρια, δυο ζευγάρια παπούτσια το ένα μπαλωμένο", ενώ του γαμπρού του δίνεται "μια σκούφια, να φορά βραδιά παρά βραδιά για να μην τρυπήσει γρήγορα".

Στην προίκα της Κητής περιλαμβάνονται ακόμη δυο τσουκάλια της προγιαγιάς της, ένα...
ουροδοχείο "παστρικό και άπιαστο", αλλά και δυο κότες, ένας πετεινός, ένα κόσκινο κουκιά, σπιτίσια μακαρόνια και δυο οκάδες ελιές!

Ή ένα άλλο προικοσύμφωνο που συντάχθηκε στις 13-2-1898 (το ανακάλυψε στη Βέροια ο μελετητής Γιώργος Χιονίδης και παρουσιάστηκε στο Η΄ Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας), με το οποίο δίνεται προίκα συνολικής αξίας 50.000 γροσιών, στην οποία- μεταξύ άλλων- περιλαμβάνεται ένα σπίτι επιπλωμένο και ένα χωράφι στο σιδηροδρομικό σταθμό, με τον όρο ο γαμπρός και η νύφη να συγκατοικήσουν εφ' όρου ζωής με τους δύο γονείς της κοπέλας.

Πλούσια νύφη πρέπει να ήταν η Μαργήτσα, κόρη του Θεολόγου Δημητράκη, από τον Πλάτανο της Ανατολικής Θράκης, την οποία ο πατέρας της προίκισε το 1919, όχι μόνο με ρούχα, στρώματα, παπλώματα, σεντόνια, πετσέτες, υφάσματα μεταξωτά, αλλά και με χρυσαφικά και χωράφια.

"Το ενδιαφέρον στο προικοσύμφωνο της γιαγιάς μου της Μαργήτσας είναι ότι και ο γαμπρός, δηλαδή ο παππούς μου, δίνει στη νύφη ένα χρυσό πεντόλιρο, δύο χρυσά δαχτυλίδια, μία χρυσή καρφίτσα, χρυσό ρολόι, και διαμαντένιο σταυρό με χρυσή καδένα", αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μάρθα Αργιαντοπούλου, στα χέρια της οποία πέρασε το προικοσύμφωνο της γιαγιάς από τη θεία της.

"Ο παππούς μου και η γιαγιά μου, όταν ήρθαν στην Ελλάδα δεν έφεραν μαζί τους περιουσιακά στοιχεία. Ήταν πάμφτωχοι. Φαίνεται, όμως, πως στον Πλάτανο, όπου ζούσαν, ήταν πλούσιοι. Εκείνη την εποχή είχαν καταστραφεί τα αμπέλια των Γάλλων από φυλοξήρα και για να κάνουν κρασί αναγκάστηκαν να αγοράσουν όλη την παραγωγή σταφυλιών από τα Γανοχώρια, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο Πλάτανος. Έτσι, μπορεί να εξηγηθεί πώς πλούτισαν οι κάτοικοι του Πλάτανου, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο προπάππους μου", αναφέρει η κ. Αργιαντοπούλου.

Παράλληλα, τονίζει ότι "το προικί της γυναίκας ήταν σιδεροκέφαλο", δηλαδή μπορεί να διαχειριζόταν την προίκα ο άντρας, αλλά δεν μπορούσε να την εκποιήσει, διότι η κυριότητα ανήκε στη γυναίκα. Σε περίπτωση διαζυγίου, την έπαιρναν τα παιδιά ή αν δεν υπήρχαν παιδιά την έπαιρνε πίσω η γυναίκα.

Σύμφωνα με την κ. Κάσδαγλη, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή των Κυκλάδων, όπου προίκα δεν έδινε μόνο η νύφη, αλλά και ο γαμπρός.

Μάλιστα, το σπίτι της γυναίκας το έπαιρνε ως προίκα η πρώτη κόρη, η οποία είχε την υποχρέωση να δώσει το όνομα της μητέρας της στο κορίτσι που θα γεννούσε και στην κυριότητα του οποίου θα περνούσε η προίκα της μάνας.

Αντιθέτως, το σπίτι του άντρα περνούσε στην κυριότητα του γιού του, ο οποίος έπρεπε να πάρει το όνομα του παππού από την πλευρά του πατέρα

Πληροφορίες για το θεσμό της προίκας μπορείτε να αντλήσετε από τη σελίδα της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας στο λήμμα για τη γυναίκαwww.wikipedia.org

Τα προικοσύμφωνα ως πηγή αρχειακού υλικού

Η σπουδή παλαιών εγγράφων, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και φωτίζει από πολλές πλευρές την ιστορία ενός τόπου. Μας παρέχει ποικίλα στοιχεία τα οποία μπορεί κανείς να τα αξιοποιήσει επιστημονικά. Όλες αυτές οι γραπτές μαρτυρίες μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή της νεοελληνικής κοινωνίας, για τη μνήμη του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Διότι ιστορία δεν υπάρχει χωρίς αρχεία, χωρίς πηγές και τεκμήρια. Τα προικοσύμφωνα είναι μία από τις πολλές κατηγορίες αρχειακού υλικού που πιθανόν να έχει κάθε οικογένεια στο σπίτι της καταχωνιασμένο πιθανόν σε κάποιο συρτάρι, ή παλιό ντουλάπι. Που τα νεώτερα μέλη θα είχαν από καιρό ξεφορτωθεί, όπως έκαναν με τις Τα προικοσύμφωνα ως πηγή αρχειακού υλικού

Η σπουδή παλαιών εγγράφων, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και φωτίζει από πολλές πλευρές την ιστορία ενός τόπου. Μας παρέχει ποικίλα στοιχεία τα οποία μπορεί κανείς να τα αξιοποιήσει επιστημονικά. Όλες αυτές οι γραπτές μαρτυρίες μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή της νεοελληνικής κοινωνίας, για τη μνήμη του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Διότι ιστορία δεν υπάρχει χωρίς αρχεία, χωρίς πηγές και τεκμήρια. Τα προικοσύμφωνα είναι μία από τις πολλές κατηγορίες αρχειακού υλικού που πιθανόν να έχει κάθε οικογένεια στο σπίτι της καταχωνιασμένο πιθανόν σε κάποιο συρτάρι, ή παλιό ντουλάπι. Που τα νεώτερα μέλη θα είχαν από καιρό ξεφορτωθεί, όπως έκαναν με τις παλιές φωτογραφίες, ή τις εικόνες, ή τα ασπροκέντητα αυτά τα ανεκτίμητης αξίας κειμήλια μουσειακά πλέον είδη, αλλά «το επίσημον του εγγράφου» με την στρογγυλή σφραγίδα του συμβολαιογράφου ή την ταύτισή του με κάποια διαθήκη, τα έχει προς το παρόν προφυλάξει.
Τα προικοσύμφωνα λοιπόν ως αρχειακές μαρτυρίες και ως ιστορικά τεκμήρια, είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα, τόσο από γλωσσική άποψη, όσο και από άποψη περιεχομένου, ως εθιμικού δικαίου και ως λαογραφική πηγή.
«Το προικοσύμφωνο όπως μας λέει η νομική επιστήμη, είναι συμβόλαιο όπερ συνάπτεται προκειμένου γάμου μεταξύ του γαμβρού και των γονέων ή κηδεμόνων της νύφης, ή και αυτής της ιδίας, και περιέχει κατάλογον όλως λεπτομερώς των κινητών και ακινήτων, τα οποία παρέχονται ως προιξ εις τον γαμβρόν.
Αντικείμενον της προικός, δύναται να είναι παν στοιχείο περιουσίας, ικανόν να επιφέρει επαύξησιν της περιουσίας του ανδρός, αδιάφορον αν δεν είναι προσοδοφόρον, ως ένδυμα, έπιπλα κλπ...»
«Κάλλιο γαϊδουρόδενε, παρά γαϊδουρογύρευε» όπως δηλαδή θα έλεγε και ο απλός λαός ή «το χαρτί και το μελάνι τον καλό γαμπρό τον κάνει» που σημαίνει ότι μόνο με τις γραπτές συμφωνίες υπάρχει εγγύηση.

Μερικά ιστορικά στοιχεία

Η ιδέα της προίκας αρχίζει την εποχή του Σόλωνα και περιορίζεται στα απολύτως αναγκαία για την κόρη. «Νύφη άπροικος παρρησίαν ουκ έχει», που σημαίνει νύφη χωρίς προίκα δεν έχει ελευθερίαν λόγου.
Ο Ευριπίδης στην Ανδρομάχη λέει : «Ταύτα θωρείται πατήρ, πολλοίς συν ευδοις, ωστ' ελευθεροστομείν», δηλαδή μου χαρίζει ο πατέρας μαζί με πολλά άλλα γαμήλια δώρα, ώστε να μπορώ να μιλάω.
Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία του» είναι πολέμιος της προίκας και την θεωρεί αντιδημοκρατική, λόγω του ότι ενώνονται μεγάλες περιουσίες και συγκεντρώνεται πολύς πλούτος σε χέρια λίγων.
Πρόκειται λοιπόν περί πανάρχαιου θεσμού σύμφωνα με τον οποίον η προσφορά προίκας ανάγεται στο θεσμό του γάμου με σύμβαση αγοραπωλησίας, όπου αντικείμενο της σύμβασης ήταν η γυναίκα και το τίμημα η προίκα.
Στο Ρωμαϊκό Δίκαιο κύριος σκοπός της προίκας ήταν η ανακούφιση των ανδρών από τα βάρη του γάμου. Το ποσόν οριζόταν ανάλογα με την κοινωνική θέση των συμβαλλομένων στο ορογαμιαίο συμβόλαιο, το οποίο μπορούσε εκ των προτέρων να καθορίζει ποια θα είναι η τύχη της προίκας σε περίπτωση διάλυσης του γάμου.
Στα χρόνια των βυζαντινών προίκα έδιναν και οι δύο οικογένειες στους μελλόνυμφους. Ο πατέρας του γαμπρού έδινε προίκα στη νύφη και ο πατέρας της νύφης έδινα «αντιπροίκιον» στον γαμπρό.

Νεότερα χρόνια
Στα νεότερα χρόνια και μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Τούρκου, οι βασιλείς και οι κυβερνώντες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να φέρουν «νέα Ευρωπαϊκά ήθη» στους «απολίτιστους» Έλληνες. Ο Όθωνας είχε φέρει μαζί του Βαυαρούς αξιωματούχους προκειμένου να εκπολιτίσουν τους υπηκόους του. Όμως γρήγορα ήρθαν σε ρήξη με τους Έλληνες και ακολούθησε η έξωση του Όθωνα. Τον διαδέχθηκε ο Δανός πρίγκηπας Γεώργιος Γλύξμποργκ. Στην κυβέρνηση εναλλάσσονταν ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Θεόδωρος Δελιγιάννης.
Η Ελλάδα πλέον αρχίζει να αναπτύσσεται. Έργα γίνονται παντού και στην πρωτεύουσα και στην επαρχία, όπως ύδρευση, εξηλεκτρισμός, οδικό δίκτυο, σιδηρόδρομοι, βιομηχανική ανάπτυξη, εκσυγχρονισμός. Όμως παρ'όλη την πρόοδο που σημείωνε η Ελληνική κοινωνία, μία μεγάλη κατηγορία πολιτών, ο γυναικείος πληθυσμός παρέμεινε στο περιθώριο. Οι γυναίκες βίωναν το φυλετικό διαχωρισμό που επέβαλλαν τα ήθη της εποχής. Όλες μα όλες ζούνε με ένα όνειρο, το γάμο, που θα τις απελευθέρωνε από τον εγκλεισμό τους στο σπίτι και θα τις έδινε μια θέση στον ήλιο.
Μια από τις κύριες προϋποθέσεις για να κάνεις μια κοπέλα ένα καλό γάμο ήταν και η προίκα. Οι άλλες όπως η καλή συμπεριφορά, η γνώση της οικιακής οικονομίας, η υποταγή στον άντρα, ερχόντουσαν πολλές φορές σε δεύτερη μοίρα.
Αλίμονον στην κοπέλα που δεν είχε προίκα από την οικογένειά της. Γαμπροί δεν εμφανίζονταν, η κοπέλα μαράζωνε ή παντρευόταν κανέναν πολύ μεγαλύτερο της για να «μη μείνει στο ράφι». Έτσι λοιπόν ξεκινούσαν οι προφορικές συζητήσεις των δύο οικογενειών κι αν τα έβρισκαν στις συμφωνίες κατέληγαν στο συμβολαιογράφο, να επιβεβαιώσει και επίσημα το προικοσύμφωνο.

Προικοσύμφωνα του Αυλωναρίου

Παραθέτω τρία προικοσύμφωνα, δύο από Αυλωνάρι και ένα από την Οκτωνιά χαρακτηριστικά των ηθών και εθίμων αλλά και της αντίληψης περί γάμου της εποχής των, για να τα συγκρίνετε με τις απόψεις των δικών μας χρόνων. Πιστεύω ότι οι διαφορές είναι ελάχιστες.

Προικοσύμφωνο δρχ.15.000

Εν Αυλωναρίω και εν τη οικία και κατοικία του Γεωργίου κ. Βελλησαρίδου {......} την δεκάτην τρίτην Σεπτεμβρίου του χιλιοστού εννιακοσιοστού δευτέρου έτους (1902) ημέραν Παρασκευήν, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Κονιστρίων Αριστείδου Ν. Ζάκη και μαρτύρων Νικολάου Ευστρ. Διονέλλη ιατρού και Νικολάου κ. Γκιζελή σιδηρουργού κατοίκων αμφοτέρων Αυλωναρίου {.....}.
Ενεφανίσθησαν αφ' ενός ο Γεώργιος Κων/νος Βελησσαρίδης κτηματίας κάτοικος Αυλωναρίου και αφ' ετέρου ο Νικόλαος Γ. Μόλαρης κτηματίας και η σύζυγός του Σοφία το γένος Γεωργίου Κ. Βελησσαρίδη εις τα του οίκου ασχολούμενη {........} και ωμολόγησαν τα εξής :
O μεν τούτος Γεώργιος Κ. Βελησσαρίδης ότι προς πέντε περίπου ετών υπάνδρευσε την ανωτέρω θυγατέρα του Σοφίαν κατά τους θείους και Αποστολικούς κανόνες της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας εις πρώτον νόμιμον γάμον μετά των ανωτέρω Νικόλαον Γ. Μόλαρη και παρέλειψε να συντάξει το απαιτούμενο συμβόλαιον προικοδοσίας προς τον γαμβρόν του τούτων υπέρ της θυγατρός του και σύζυγον αυτού Σοφίας, σήμερον δε εκουσίως εζήτησε την σύναξιν του παρόντος προκοσυμφώνου και ομολογεί ότι προικίζει τον ειρημένον γαμβρόν του Νικολάου Γ. Μόλαρη την εξής ακίνητον και κινητήν αυτού περιουσίαν, ήτο δίδες ως προίκα εις αυτόν τα εξής ακίνητα κτήματά του.
1.Εάν αγρόν....... κείμενον εις την θέσιν Κουρβουνέϊκα {......}
2....3....4.
23.Το κατά την επιτόπιον συνήθειαν και κοινώς λεγόμενον νυμφοστήλιον απαρτιζόμενον εκ ρουχικών ανδρικών και γυναικείων, στρωμμάτων, εφαπλωμάτων, χαλκίνων σκευών, μαγειρικής, κοισελών, οινοδοχείων και λοιπών επιστήλων όπως επίσης προικίζει εις αυτόν υπέρ της θυγατρός και όπερ παρέλαβεν από της ημέρας του γάμου των και κατέχει έκτοτε.
24.Μία φορβίδα μεγάλης ηλικίας μετρίου αναστήματος και χρώματος κοκκίνου....{.....}
...Ο Νικόλαος Γ. Μόλαρης και η συζυγός του Σοφία ευχαρίστως αποδέχονται τα ως ανωτέρω προικοδότην πεθερόν και πατέρα των και παρέλαβον εις την κατοχήν νομήν κυριότητά του από σήμερον άπασαν την προικισθείσαν αυτοίς περιουσίαν {....}

Προικοσύμφωνον δρχ. 3.200

Εν χωρίω Οκτωνιά και εν τη οικία ως κατοικία τον Κυριάκον Νικ. Μπαρόλα {....} την εικοστήν εβδόμην (27) του μηνός Απριλίου του χιλιοστού εννεακοσιοστού δεκάτου ενάτου (1919) έτους.... ημέραν Σάββατον, ενώπιον εμού του Συμβολαιογράφου Αυλώνος Αριστείδου Αρ. Ζησίου κατοικούντος και εδρεύοντος εν Αυλωναρίω, παρουσία και των μαρτύρων Ιωάννου Ν. Πολύχρονου και Αναστασίου Κ. Παπασαλή γεωργών αμφοτέρων και κατοίκων Οκτωνιάς {....}
Ενεφανίσθησαν οι επίσης γνωστοί προς εμέ και τους μάρτυρας και μη εξαιρετέοι, αφ' ενός ο Κυριάκος Νικ. Μπαρόλας γεωργός κάτοικος Οκτωνιάς και αφ' ετέρου ο Γεώργιος Στυλ. Λαγός γεωργός επίσης, κάτοικος του χωρίου Κόσκινα του τέως Δήμου Ζαμυνέων και εκ τρίτου η Μαριγώ Κυριάκου Ν. Μπαρόλα εις τα του οίκου ασχολουμένη κάτοικος Οκτωνιάς και συνωμολόγησαν τα εξής :
Ότι ο πρώτος τούτων Κυριάκος Νικ. Μπαρόλας προκειμένου να έρθη εις γάμον κοινωνίαν η εκ τρίτου συμβαλλομένη θυγάτηρ του Μαριγώ μετά του δευτέρου συμβαλλομένου Γεωργίου Στ. Λαγού, τελεσθησομένου του γάμου αύριον κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής ημών εκκλησίας, συνιστάς εκουσίως και ευχαρίστως προς τον μελλγαμβρόν του και υπέρ της μελλονύμφου θυγατρός της Μαριγώς, ως προίκα :
Αον δραχμάς μετρητάς τρεις χιλιάδες (αρ.3.000) εκ των οποίων δραχμάς μεν χιλίας πεντακοσίας (αρ.1500) έλαβον ο προικολήπτης σήμερον ενώπιόν μου και των μαρτύρων εκ μετρητά, τας δε υπολοίπους δραχμάς χιλίας πεντακοσίας (αρ.1.500) θέλει λάβει ο προικολήπτης εις προθεσμίαν ενός έτους από σήμερον άνευ τόκου {.....}
Βον Το κατά την επιτόπιον συνήθειαν συμφοστήλιον απαρτιζόμενον εκ ρουχικών, ανδρικών και γυναικείων στρευμάτων, εφαπλωμάτων, χαλκίνων σκευών και λοιπών εκτιμηθέντων υπό των συμβαλλομένων δια την επιβολήν του τέλους χαρτοσήμου εις δραχμάς διακοσίας (αρ.200) {....}.
Ο δε μελλογαμβρός Γεώργιος Στυλ. Λαγός εδέχθη ευχαρίστως την δεδομένην αυτώ προίκα και υπόσχεται να τελέση τους γάμους του μετά της Μαριγώς Κυριάκου Νικολ. Μπαρόλα. Η δε μελλόνυμφος Μαριγώ Κυριάκου Νικ. Μπαρόλα, εδήλωσαν ότι συναινεί εις πάντα τ' ανωτέρω {...}.

Αριθ. 245

διακοσιοστός τεσσαρακοστός πέμπτος
Προικοσύμφωνον δρχ. 15.000

Εν Αυλωναρίω και εν τω οικία και κατοικία του Γεωργ. Κ. Βελησσαρίδου ......... αυτός του Αυλωναρίου ευθακρός σύνταξιν του παρόντος κληθείς μετέβων σήμερον την δεκάτην τρίτην Σεπτεμβρίοπαλιές φωτογραφίες, ή τις εικόνες, ή τα ασπροκέντητα αυτά τα ανεκτίμητης αξίας κειμήλια μουσειακά πλέον είδη, αλλά «το επίσημον του εγγράφου» με την στρογγυλή σφραγίδα του συμβολαιογράφου ή την ταύτισή του με κάποια διαθήκη, τα έχει προς το παρόν προφυλάξει.

Τα προικοσύμφωνα λοιπόν ως αρχειακές μαρτυρίες και ως ιστορικά τεκμήρια, είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα, τόσο από γλωσσική άποψη, όσο και από άποψη περιεχομένου, ως εθιμικού δικαίου και ως λαογραφική πηγή.

«Το προικοσύμφωνο όπως μας λέει η νομική επιστήμη, είναι συμβόλαιο όπερ συνάπτεται προκειμένου γάμου μεταξύ του γαμβρού και των γονέων ή κηδεμόνων της νύφης, ή και αυτής της ιδίας, και περιέχει κατάλογον όλως λεπτομερώς των κινητών και ακινήτων, τα οποία παρέχονται ως προιξ εις τον γαμβρόν.

Αντικείμενον της προικός, δύναται να είναι παν στοιχείο περιουσίας, ικανόν να επιφέρει επαύξησιν της περιουσίας του ανδρός, αδιάφορον αν δεν είναι προσοδοφόρον, ως ένδυμα, έπιπλα κλπ...»

«Κάλλιο γαϊδουρόδενε, παρά γαϊδουρογύρευε» όπως δηλαδή θα έλεγε και ο απλός λαός ή «το χαρτί και το μελάνι τον καλό γαμπρό τον κάνει» που σημαίνει ότι μόνο με τις γραπτές συμφωνίες υπάρχει εγγύηση.

Μερικά ιστορικά στοιχεία

Η ιδέα της προίκας αρχίζει την εποχή του Σόλωνα και περιορίζεται στα απολύτως αναγκαία για την κόρη. «Νύφη άπροικος παρρησίαν ουκ έχει», που σημαίνει νύφη χωρίς προίκα δεν έχει ελευθερίαν λόγου.

Ο Ευριπίδης στην Ανδρομάχη λέει : «Ταύτα θωρείται πατήρ, πολλοίς συν ευδοις, ωστ' ελευθεροστομείν», δηλαδή μου χαρίζει ο πατέρας μαζί με πολλά άλλα γαμήλια δώρα, ώστε να μπορώ να μιλάω.

Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία του» είναι πολέμιος της προίκας και την θεωρεί αντιδημοκρατική, λόγω του ότι ενώνονται μεγάλες περιουσίες και συγκεντρώνεται πολύς πλούτος σε χέρια λίγων.

Πρόκειται λοιπόν περί πανάρχαιου θεσμού σύμφωνα με τον οποίον η προσφορά προίκας ανάγεται στο θεσμό του γάμου με σύμβαση αγοραπωλησίας, όπου αντικείμενο της σύμβασης ήταν η γυναίκα και το τίμημα η προίκα.

Στο Ρωμαϊκό Δίκαιο κύριος σκοπός της προίκας ήταν η ανακούφιση των ανδρών από τα βάρη του γάμου. Το ποσόν οριζόταν ανάλογα με την κοινωνική θέση των συμβαλλομένων στο ορογαμιαίο συμβόλαιο, το οποίο μπορούσε εκ των προτέρων να καθορίζει ποια θα είναι η τύχη της προίκας σε περίπτωση διάλυσης του γάμου.

Στα χρόνια των βυζαντινών προίκα έδιναν και οι δύο οικογένειες στους μελλόνυμφους. Ο πατέρας του γαμπρού έδινε προίκα στη νύφη και ο πατέρας της νύφης έδινα «αντιπροίκιον» στον γαμπρό.

Νεότερα χρόνια

Στα νεότερα χρόνια και μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Τούρκου, οι βασιλείς και οι κυβερνώντες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να φέρουν «νέα Ευρωπαϊκά ήθη» στους «απολίτιστους» Έλληνες. Ο Όθωνας είχε φέρει μαζί του Βαυαρούς αξιωματούχους προκειμένου να εκπολιτίσουν τους υπηκόους του. Όμως γρήγορα ήρθαν σε ρήξη με τους Έλληνες και ακολούθησε η έξωση του Όθωνα. Τον διαδέχθηκε ο Δανός πρίγκηπας Γεώργιος Γλύξμποργκ. Στην κυβέρνηση εναλλάσσονταν ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Θεόδωρος Δελιγιάννης.

Η Ελλάδα πλέον αρχίζει να αναπτύσσεται. Έργα γίνονται παντού και στην πρωτεύουσα και στην επαρχία, όπως ύδρευση, εξηλεκτρισμός, οδικό δίκτυο, σιδηρόδρομοι, βιομηχανική ανάπτυξη, εκσυγχρονισμός. Όμως παρ'όλη την πρόοδο που σημείωνε η Ελληνική κοινωνία, μία μεγάλη κατηγορία πολιτών, ο γυναικείος πληθυσμός παρέμεινε στο περιθώριο. Οι γυναίκες βίωναν το φυλετικό διαχωρισμό που επέβαλλαν τα ήθη της εποχής. Όλες μα όλες ζούνε με ένα όνειρο, το γάμο, που θα τις απελευθέρωνε από τον εγκλεισμό τους στο σπίτι και θα τις έδινε μια θέση στον ήλιο.

Μια από τις κύριες προϋποθέσεις για να κάνεις μια κοπέλα ένα καλό γάμο ήταν και η προίκα. Οι άλλες όπως η καλή συμπεριφορά, η γνώση της οικιακής οικονομίας, η υποταγή στον άντρα, ερχόντουσαν πολλές φορές σε δεύτερη μοίρα.

Αλίμονον στην κοπέλα που δεν είχε προίκα από την οικογένειά της. Γαμπροί δεν εμφανίζονταν, η κοπέλα μαράζωνε ή παντρευόταν κανέναν πολύ μεγαλύτερο της για να «μη μείνει στο ράφι». Έτσι λοιπόν ξεκινούσαν οι προφορικές συζητήσεις των δύο οικογενειών κι αν τα έβρισκαν στις συμφωνίες κατέληγαν στο συμβολαιογράφο, να επιβεβαιώσει και επίσημα το προικοσύμφωνο.

Προικοσύμφωνα του Αυλωναρίου

Παραθέτω τρία προικοσύμφωνα, δύο από Αυλωνάρι και ένα από την Οκτωνιά χαρακτηριστικά των ηθών και εθίμων αλλά και της αντίληψης περί γάμου της εποχής των, για να τα συγκρίνετε με τις απόψεις των δικών μας χρόνων. Πιστεύω ότι οι διαφορές είναι ελάχιστες.

Προικοσύμφωνο δρχ.15.000

Εν Αυλωναρίω και εν τη οικία και κατοικία του Γεωργίου κ. Βελλησαρίδου {......} την δεκάτην τρίτην Σεπτεμβρίου του χιλιοστού εννιακοσιοστού δευτέρου έτους (1902) ημέραν Παρασκευήν, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Κονιστρίων Αριστείδου Ν. Ζάκη και μαρτύρων Νικολάου Ευστρ. Διονέλλη ιατρού και Νικολάου κ. Γκιζελή σιδηρουργού κατοίκων αμφοτέρων Αυλωναρίου {.....}.

Ενεφανίσθησαν αφ' ενός ο Γεώργιος Κων/νος Βελησσαρίδης κτηματίας κάτοικος Αυλωναρίου και αφ' ετέρου ο Νικόλαος Γ. Μόλαρης κτηματίας και η σύζυγός του Σοφία το γένος Γεωργίου Κ. Βελησσαρίδη εις τα του οίκου ασχολούμενη {........} και ωμολόγησαν τα εξής :

O μεν τούτος Γεώργιος Κ. Βελησσαρίδης ότι προς πέντε περίπου ετών υπάνδρευσε την ανωτέρω θυγατέρα του Σοφίαν κατά τους θείους και Αποστολικούς κανόνες της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας εις πρώτον νόμιμον γάμον μετά των ανωτέρω Νικόλαον Γ. Μόλαρη και παρέλειψε να συντάξει το απαιτούμενο συμβόλαιον προικοδοσίας προς τον γαμβρόν του τούτων υπέρ της θυγατρός του και σύζυγον αυτού Σοφίας, σήμερον δε εκουσίως εζήτησε την σύναξιν του παρόντος προκοσυμφώνου και ομολογεί ότι προικίζει τον ειρημένον γαμβρόν του Νικολάου Γ. Μόλαρη την εξής ακίνητον και κινητήν αυτού περιουσίαν, ήτο δίδες ως προίκα εις αυτόν τα εξής ακίνητα κτήματά του.

1.Εάν αγρόν....... κείμενον εις την θέσιν Κουρβουνέϊκα {......}

2....3....4.

23.Το κατά την επιτόπιον συνήθειαν και κοινώς λεγόμενον νυμφοστήλιον απαρτιζόμενον εκ ρουχικών ανδρικών και γυναικείων, στρωμμάτων, εφαπλωμάτων, χαλκίνων σκευών, μαγειρικής, κοισελών, οινοδοχείων και λοιπών επιστήλων όπως επίσης προικίζει εις αυτόν υπέρ της θυγατρός και όπερ παρέλαβεν από της ημέρας του γάμου των και κατέχει έκτοτε.

24.Μία φορβίδα μεγάλης ηλικίας μετρίου αναστήματος και χρώματος κοκκίνου....{.....}

...Ο Νικόλαος Γ. Μόλαρης και η συζυγός του Σοφία ευχαρίστως αποδέχονται τα ως ανωτέρω προικοδότην πεθερόν και πατέρα των και παρέλαβον εις την κατοχήν νομήν κυριότητά του από σήμερον άπασαν την προικισθείσαν αυτοίς περιουσίαν {....}

Προικοσύμφωνον δρχ. 3.200

Εν χωρίω Οκτωνιά και εν τη οικία ως κατοικία τον Κυριάκον Νικ. Μπαρόλα {....} την εικοστήν εβδόμην (27) του μηνός Απριλίου του χιλιοστού εννεακοσιοστού δεκάτου ενάτου (1919) έτους.... ημέραν Σάββατον, ενώπιον εμού του Συμβολαιογράφου Αυλώνος Αριστείδου Αρ. Ζησίου κατοικούντος και εδρεύοντος εν Αυλωναρίω, παρουσία και των μαρτύρων Ιωάννου Ν. Πολύχρονου και Αναστασίου Κ. Παπασαλή γεωργών αμφοτέρων και κατοίκων Οκτωνιάς {....}

Ενεφανίσθησαν οι επίσης γνωστοί προς εμέ και τους μάρτυρας και μη εξαιρετέοι, αφ' ενός ο Κυριάκος Νικ. Μπαρόλας γεωργός κάτοικος Οκτωνιάς και αφ' ετέρου ο Γεώργιος Στυλ. Λαγός γεωργός επίσης, κάτοικος του χωρίου Κόσκινα του τέως Δήμου Ζαμυνέων και εκ τρίτου η Μαριγώ Κυριάκου Ν. Μπαρόλα εις τα του οίκου ασχολουμένη κάτοικος Οκτωνιάς και συνωμολόγησαν τα εξής :

Ότι ο πρώτος τούτων Κυριάκος Νικ. Μπαρόλας προκειμένου να έρθη εις γάμον κοινωνίαν η εκ τρίτου συμβαλλομένη θυγάτηρ του Μαριγώ μετά του δευτέρου συμβαλλομένου Γεωργίου Στ. Λαγού, τελεσθησομένου του γάμου αύριον κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής ημών εκκλησίας, συνιστάς εκουσίως και ευχαρίστως προς τον μελλγαμβρόν του και υπέρ της μελλονύμφου θυγατρός της Μαριγώς, ως προίκα :

Αον δραχμάς μετρητάς τρεις χιλιάδες (αρ.3.000) εκ των οποίων δραχμάς μεν χιλίας πεντακοσίας (αρ.1500) έλαβον ο προικολήπτης σήμερον ενώπιόν μου και των μαρτύρων εκ μετρητά, τας δε υπολοίπους δραχμάς χιλίας πεντακοσίας (αρ.1.500) θέλει λάβει ο προικολήπτης εις προθεσμίαν ενός έτους από σήμερον άνευ τόκου {.....}

Βον Το κατά την επιτόπιον συνήθειαν συμφοστήλιον απαρτιζόμενον εκ ρουχικών, ανδρικών και γυναικείων στρευμάτων, εφαπλωμάτων, χαλκίνων σκευών και λοιπών εκτιμηθέντων υπό των συμβαλλομένων δια την επιβολήν του τέλους χαρτοσήμου εις δραχμάς διακοσίας (αρ.200) {....}.

Ο δε μελλογαμβρός Γεώργιος Στυλ. Λαγός εδέχθη ευχαρίστως την δεδομένην αυτώ προίκα και υπόσχεται να τελέση τους γάμους του μετά της Μαριγώς Κυριάκου Νικολ. Μπαρόλα. Η δε μελλόνυμφος Μαριγώ Κυριάκου Νικ. Μπαρόλα, εδήλωσαν ότι συναινεί εις πάντα τ' ανωτέρω {...}.

Αριθ. 245

διακοσιοστός τεσσαρακοστός πέμπτος

Προικοσύμφωνον δρχ. 15.000

Εν Αυλωναρίω και εν τω οικία και κατοικία του Γεωργ. Κ. Βελησσαρίδου ......... αυτός του Αυλωναρίου ευθακρός σύνταξιν του παρόντος κληθείς μετέβων σήμερον την δεκάτην τρίτην Σεπτεμβρίο

Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2012

γενικά στοιχεία αφηγηματολογίας

View more presentations from depav

Δευτέρα 8 Οκτωβρίου 2012

Η Συμβολή της Τρίτης Ηλικίας στη Σύγχρονη Οικογένεια

Καραγιάννη Έφη

Ψυχολόγος, Msc Κλινικής Ψυχολογίας

H ελληνική οικογένεια σήμερα βρίσκεται για άλλη μία φορά σε ένα μεταβατικό στάδιο, σε μία φάση αλλαγής, καθώς η δομή και οι λειτουργίες της μετεξελίσσονται. Η μορφή της πυρηνικής οικογένειας όπως στερεότυπα την είχαμε στο μυαλό μας – πατέρας, μητέρα, παιδιά – με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τείνει να εκλείψει. «Οικογένεια» πλέον θεωρείται εκείνη η ομάδα ατόμων που τα μέλη της ζουν μαζί, συμμετέχουν συναισθηματικά, μοιράζονται στόχους και αναλαμβάνουν από κοινού πολλαπλές ευθύνες με γνώμονα κυρίως την ανατροφή των παιδιών. Έτσι λοιπόν προκύπτει η οικογένεια εκτός γάμου, η μονογονεϊκή οικογένεια, η οικογένεια από δεύτερο ή τρίτο γάμο, η οικογένεια ομοφυλόφιλων συντρόφων κα.. Εξάλλου παράγοντες όπως οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής, η αναγκαστική πλέον είσοδος της γυναίκας στον εργασιακό χώρο και οι αυξανόμενες οικονομικές απαιτήσεις έχουν επηρεάσει τις λειτουργίες και την οργάνωση ακόμη και της «πυρηνικής» οικογένειας. Μέσα σε αυτό το κλίμα λοιπόν και προκειμένου οι σύγχρονες οικογένειες να λειτουργούν αποτελεσματικά, έχει αλλάξει και ο ρόλος των παππούδων και των γιαγιάδων. Θα μπορούσε μάλιστα κανείς να ισχυριστεί ότι μετά από μία περίοδο σχετικού παραγκωνισμού, ο ρόλος της «πρώτης γενιά» έχει και πάλι αναβαθμιστεί. Ας δούμε αναλυτικά.

Η προσφορά της «πρώτης γενιάς» στη «δεύτερη».

Δύο σημαντικοί δημογραφικοί παράγοντες, η «επιμήκυνση της νεότητας» και η «επιμήκυνση της αρχικής μετά τη σύνταξη περιόδου», έχουν συμβάλει στο να αλλάξει ποιοτικά και ποσοτικά η προσφορά της πρώτης γενιάς προς τη δεύτερη. Στις μέρες μας είναι μεγάλος ο αριθμός των νέων που επιλέγει σπουδές μεγάλης διάρκειας ( μεταπτυχιακές ή διδακτορικές), που καθυστερεί να βγει στην αγορά εργασίας, που αντιμετωπίζει ανεργία ή οικονομικές δυσκολίες. Παράλληλα με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής (73 έτη Μ.Ο. για τους άνδρες και 80 για τις γυναίκες) εξίσου μεγάλος είναι και ο αριθμός των συνταξιούχων, που βρίσκεται σε καλή φυσική κατάσταση και μπορεί να έχει περισσότερες κοινωνικές επαφές και περισσότερο χρόνο για την οικογένειά του. Έτσι οι ηλικιωμένοι γονείς καλούνται συχνότερα να δείχνουν τη συμπαράστασή τους με συναισθηματικό και πρακτικό τρόπο προς τα ενήλικα παιδιά τους. Πώς γίνεται αυτό;

· Οικονομικά: στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι γονείς είναι εκείνοι που αναλαμβάνουν την οικονομική επιβάρυνση για να σπουδάσουν τα παιδιά τους, ενώ συχνά τα βοηθούν οικονομικά και στην πορεία της ενήλικης ζωής τους. Τους προσφέρουν τη λεγόμενη «προίκα», τους καλύπτουν πάγια έξοδα (π.χ. τα δάνεια, τα φροντιστήρια), τους βοηθούν σε έκτακτες καταστάσεις (π.χ. σε μία ασθένεια, σε περίπτωση ανεργίας) κοκ.

· Υλικά: στις περιπτώσεις που και οι δύο γονείς εργάζονται ή στις μονογονεϊκές οικογένειες, οι παππούδες και οι γιαγιάδες είναι εκείνοι που πολύ συχνά καλούνται να αναλάβουν ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για την ανατροφή των παιδιών και την καθημερινότητα της οικογένειας (π.χ. ψώνια, λογαριασμοί, φαγητό, οικιακές δουλειές). Σε ό,τι αφορά μάλιστα το θέμα της ανατροφής των παιδιών θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν πρόκειται απλά για βοήθεια αλλά για πραγματική σχέση εργασίας. Η ανάθεση μέρους της ανατροφής των παιδιών στους παππούδες δεν είναι πλέον μία λύση ανάγκης για οικονομικούς και πρακτικούς λόγους αλλά μία συνειδητή επιλογή που κάνουν οι νέοι γονείς, για να προσφέρουν στα παιδιά τους το καλύτερο από θέμα ασφάλειας και κάλυψης των συναισθηματικών τους αναγκών. Στην πραγματικότητα δηλαδή οι παππούδες καταλαμβάνουν μία θέση εργασίας με κύριο γνώμονα τη «σχέση εμπιστοσύνης».

· Κοινωνικά: Αρκετές φορές οι γονείς είναι εκείνοι που φροντίζουν για τις «δημόσιες σχέσεις» των παιδιών τους. Με τις γνωριμίες τους τα βοηθάνε στην εξεύρεση εργασίας ή στην επαγγελματική τους ανάπτυξη γενικότερα. Μας είναι οικείο το φαινόμενο ένας ελεύθερος επαγγελματίας να επιλέγει το επάγγελμά του, προκειμένου να πάρει την έτοιμη πελατεία του συνταξιούχου γονέα του.

· Συναισθηματικά: αυτός είναι ίσως ο τομέας της προσφοράς των παππούδων που είναι ανεξάντλητος. Η αποδοχή, η συμπαράσταση, η κατανόηση και με άλλα λόγια η άνευ όρων γονεϊκή αγάπη είναι εκείνα τα δώρα που όλοι μας αποζητάμε από τους γονείς μας ανεξάρτητα από την ηλικία στην οποία βρισκόμαστε. Αυτό που θα μπορούσαμε ωστόσο να τονίσουμε είναι ότι για έναν νέο γονιό το θέμα της ανατροφής των παιδιών του γίνεται λιγότερο στρεσογόννο και δύσκολο, όταν έχει την υποστήριξη και την ενθάρρυνση από το δικό του γονέα.

Η προσφορά της «πρώτης» γενιάς στην «τρίτη»

Αν ανατρέξει κανείς στα παιδικά παραμύθια ή στα κινούμενα σχέδια, θα διαπιστώσει ότι παρά τις αλλαγές που παρατηρούνται με τα χρόνια στο θέμα και στο ύφος τους, οι παππούδες και οι γιαγιάδες παραμένουν πάντοτε οι πιο ζεστές και αγαπητές φιγούρες, οι ήρωες που γεμίζουν τις παιδικές ψυχούλες με συναισθήματα αγάπης, ασφάλειας και σιγουριάς.

Η σχέση των παππούδων και των γιαγιάδων με τα εγγόνια τους είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Και αυτό συμβαίνει γιατί ταυτόχρονα είναι και ‘προνομιακή’. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες – ακόμη και όταν συμμετέχουν στην ανατροφή των παιδιών – βρίσκονται στην προνομιακή θέση να επικοινωνούν με τα παιδιά, να τους προσφέρουν την αγάπη και την προσοχή τους, χωρίς να φέρουν το βάρος της ευθύνης για την εξέλιξη τους. Απαλλαγμένοι από το άγχος που έχουν οι γονείς – ότι οι συμπεριφορές των παιδιών αντικατοπτρίζουν το πόσο καλοί γονείς είναι οι ίδιοι – είναι ελεύθεροι να αγαπούν και να απολαμβάνουν τα εγγόνια τους χωρίς όρους. Έτσι είναι σε θέση να επιτελέσουν αποτελεσματικά το ανεκτίμητο έργο τους. Πώς;

· Τα μικρά παιδιά έχουν διαρκώς ανάγκη από ασφάλεια και σταθερότητα, από όποια πηγή και αν αυτά προέρχονται. Η παρουσία των παππούδων και των γιαγιάδων εξασφαλίζει στα παιδιά ότι θα βρεθεί κάποιος να τα πάρει από το σχολείο - όταν οι γονείς τους δεν θα μπορούν, να τους μαγειρέψει το αγαπημένο τους φαγητό, να τα πάει βόλτα, να τα βοηθήσει με τα μαθήματά τους. Με άλλα λόγια να τους εξασφαλίσει ότι η καθημερινότητά τους κυλάει κανονικά και όλες τους οι ανάγκες καλύπτονται. Εξάλλου η επαφή και μόνο με τους παππούδες και τις γιαγιάδες, που κατά κύριο λόγο διακρίνονται για την ηρεμία και την υπομονή τους, βοηθάει τα παιδιά να αισθάνονται ασφαλή και σίγουρα.

· Οι παππούδες και οι γιαγιάδες συμβάλλουν καταλυτικά στην συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Διαθέτουν το χρόνο, την εμπειρία και τη διάθεση να προσεγγίσουν χωρίς άγχος τα μικρά παιδιά, να μοιραστούν τις δυσκολίες τους, να παρακολουθήσουν από κοντά τα κατορθώματά τους, να τα επιβραβεύσουν. Ένα μεγάλο μέρος της αυτοεκτίμησης των παιδιών οφείλεται πάντα στους παππούδες. Παράλληλα, επειδή ακριβώς η αποδοχή στη σχέση τους είναι αμοιβαία, μπορούν ιδιαίτερα αποτελεσματικά να τα συμβουλεύσουν και να τα καθοδηγήσουν, χωρίς να κινδυνεύουν να έρθουν αντιμέτωποι με ακραίες αμφισβητήσεις. Από την μεταξύ τους επαφή εξάλλου τα παιδιά μαθαίνουν να συναναστρέφονται με όλες τις ηλικίες, αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες και κατανοούν την ιεραρχία – βάση της οποίας λειτουργεί η κοινωνία μας.

· Η ουσιαστικότερη ίσως προσφορά των παππούδων στα εγγόνια τους και αυτή που δεν αντικαθίσταται με καμιά άλλη είναι η σύνδεση που τους προσφέρουν με το οικογενειακό παρελθόν τους. Με την ύπαρξή τους τους υποδεικνύουν από πού προέρχονται και τους παρέχουν ανεκτίμητα στοιχεία για να διαμορφώσουν την ταυτότητά τους. Συμβάλλουν στο να διατηρούν δεσμούς με το παρελθόν και την παράδοση και να βιώνουν το απαραίτητο για κάθε ανθρώπινο ον αίσθημα της συνέχειας. Το πόσο σημαντικό είναι αυτό, τα παιδιά το αντιλαμβάνονται ήδη από αυτή την ηλικία. Για αναλογιστείτε με πόσο ζήλο και ενδιαφέρον φτιάχνουν το «οικογενειακό τους δέντρο» στο σχολείο, ξεφυλλίζουν τα άλμπουμ με τις οικογενειακές φωτογραφίες και παρακολουθούν ιστορίες για τα κατορθώματα των παππούδων ή για το πώς ήταν και τι έκαναν οι γονείς τους όταν ήταν στην ηλικία τους.

Η προσφορά της «πρώτης» γενιάς στην οικογένεια ως σύστημα.

Λόγω των κοινωνικοοικονομικών καταστάσεων που έχουν διαμορφωθεί, ο ρόλος της πρώτης γενιάς είναι πολύ σημαντικός, για να μπορεί η οικογένεια πρακτικά να επιτελεί επιτυχώς τις λειτουργίες της. Ποιες είναι όμως οι ιδιότητες εκείνες της «τρίτης ηλικίας» που την καθιστούν σήμερα ‘προστάτη’ και ‘ισορροπιστή’ του θεσμού της οικογένειας;

Σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται και που η πληροφορία και η γνώση πλέον υπάρχουν σε αφθονία και είναι προσιτές σε όλους, η πρώτη γενιά έχει σε μεγάλο βαθμό χάσει το ρόλο της ως ο κάτοχος της γνώσης και της σοφίας. Ο νέος της ρόλος έχει να κάνει με τη συναισθηματική σταθερότητα και τη συνέχεια που προσφέρει στην οικογένεια ως σύστημα.

Συγκεκριμένα οι σημερινοί ενήλικες είναι παιδιά μιας γενιάς σαρωτικών αλλαγών σε πολλά επίπεδα (κοινωνικό, οικονομικό, θεσμικό). Στην προσπάθειά τους να ακολουθήσουν τις αλλαγές αυτές και να τις προλάβουν, δείχνουν να έχουν χάσει τον προσανατολισμό τους και τις σταθερές τους. Καθημερινά βιώνουν τεράστια διλήμματα: ‘Να δώσουν προτεραιότητα στην οικονομική ευημερία ή να επιδιώξουν την ποιότητα στη ζωή τους;’, ‘Να μεγαλώσουν τα παιδιά τους όπως παραδοσιακά έχουν μάθει ή να γίνουν ‘φίλοι’ μαζί τους;’, ‘Να μείνουν σε ένα γάμο που δεν τους ικανοποιεί για το καλό των παιδιών ή να αναζητήσουν την προσωπική ευτυχία σε έναν νέο σύντροφο;’.

Τα άτομα της τρίτης ηλικίας, χάρη στο γεγονός ότι δεν μπορούν να επιταχύ-νουν για να προλάβουν τις αλλαγές και κινούνται με πιο αργούς ρυθμούς, έχουν τη δυνατότητα να αφομοιώνουν τις αλλαγές. Παρά το ότι οι ίδιοι αλλάζουν πιο αργά και πιο δύσκολα, γνωρίζουν περισσότερα για την αλλαγή από τους νέους, οι οποίοι χρειάζεται να μάθουν να ζουν σε έναν κόσμο που αλλάζει. Χρειάζονται κάποιον να τους δώσει ένα είδος προοπτικής και να τους πείσει έμπρακτα ότι μπορεί να γεννηθείς σε έναν κόσμο, να ενηλικιωθείς σε έναν άλλο και να μεγαλώσεις σε έναν εντελώς διαφορετικό. Και όλα αυτά να τα κάνεις με επιτυχία. Πώς; Ακολουθώντας έναν υγιές μοντέλο ζωής, που θα χαρακτηρίζεται από ευελιξία και προσαρμοστικότητα και όχι από χάος και αταξία.

Έχοντας τη δυνατότητα να επηρεάζουν τη δυναμική της οικογένειας, τον τρόπο που διαμορφώνονται οι σχέσεις μεταξύ των μελών και που αυτά λειτουργούν, αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη προσφορά των παππούδων και των γιαγιάδων: η παροχή συναισθηματικής σταθερότητας και ενός πλαισίου αναφοράς για την οικογένεια.

Για να αξιοποιηθεί ωστόσο ο πλούτος που «κατέχουν» οι παππούδες και οι γιαγιάδες, είναι απαραίτητο οι τρεις γενιές να συνυπάρχουν αρμονικά και να λειτουργούν με επιτυχία. Πώς γίνεται αυτό;

Οι σχέσεις των μελών της οικογένειας προσδιορίζονται από δύο έννοιες: την εγγύτητα και τη απόσταση. Τα άτομα χρειάζεται να είναι τόσο κοντά – όχι μόνο σωματικά αλλά κυρίως συναισθηματικά, ώστε να ικανοποιούν της ανάγκες τους για εγγύτητα, επαφή και μοίρασμα, αλλά ταυτόχρονα να είναι και τόσο μακριά, ώστε να απολαμβάνουν την αυτονομία και τη μοναδικότητά τους. Από τη στιγμή μάλιστα που η οικογένεια και τα μέλη της αλλά και οι καταστάσεις γύρω τους συνεχώς αλλάζουν, είναι αναγκαίο τα άτομα να επαναπροσδιορίζουν ανάλογα την εγγύτητα και την απόστασή τους από τους άλλους, προκειμένου ανά πάσα στιγμή να βρίσκονται στην ιδανική θέση.

Με άλλα λόγια στην καθημερινότητά τους μέσα στην οικογένεια τα άτομα χρειάζεται να μπορούν:

«Να λένε ‘ναι’ χωρίς θυμό και ‘όχι’ χωρίς ενοχές!»

Δευτέρα 1 Οκτωβρίου 2012

ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΡΟΛΟΙ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ

Χαρακτηριστικό στοιχείο της οικογένειας είναι η μορφή της. Και είναι διαφορετικές οι μορφές των οικογενειών, γιατί εξαρτώνται από τον αριθμό των μελών της, τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες και την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα ενός τόπου. Συγκεκριμένα:

Απαραίτητο στοιχείο για την σωστή λειτουργία μιας οικογένειας είναι η οργάνωσή της. Μοιράζονται δηλαδή τα μέλη της οικογένειας τους ρόλους και τους τρόπους συμπεριφοράς .Δηλαδή, οι γονείς φροντίζουν τα παιδιά για τις ανάγκες τους και τα παιδιά αγαπούν και σέβονται τους γονείς τους. Κανόνες συμπεριφοράς πρέπει να διέπουν τα μέλη της οικογένειας προς τα άλλα μέλη αυτής.

Κάθε πρόσωπο μπορεί να έχει και διαφορετικούς ρόλους. Π. χ. και γονιός αλλά και μέλος διαφόρων συλλόγων ή τα παιδιά ταυτόχρονα και μέλη αθλητικών ομάδων, χορωδίας κλπ

Και βέβαια η θέση κάθε μέλους της οικογένειας έχει αλλάξει στη σύγχρονη εποχή σε σχέση με τους προηγούμενους αιώνες. Απουσιάζει ο διαχωρισμός των ρόλων, αυξάνεται συνεχώς η εργασία της γυναίκας εκτός σπιτιού, ο χρόνος παραμονής των μελών της οικογένειας μέσα στο σπίτι ολοένα ελαττώνεται λόγω των πολλών υποχρεώσεων της έξω από αυτό και η μορφή της παραδοσιακής αγροτικής πολύτεκνης οικογένειας αλλάζει και γίνεται πυρηνικού τύπου δηλαδή γονείς και παιδιά(το πολύ τρία) που ανατρέφουν.

Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου 2012

Τα στερεότυπα μέσα στη λογοτεχνία

Τα στερεότυπα είναι οι απλοποιημένες και τυποποιημένες εικόνες ή αντιλήψεις που μας βοηθούν να χειριστούμε πολύπλοκες πληροφορίες του περιβάλλοντος. Αποτελούν δηλαδή μια μέθοδο απλοποίησης του κόσμου και των συνανθρώπων μας, που όλοι σε κάποιο βαθμό τη διαθέτουμε. Τα στερεότυπα αφορούν υπεργενικεύσεις που γίνονται για τα μέλη μιας ομάδας ατόμων όπως, των γυναικών (σεξισμός), των ατόμων με αναπηρίες, των μεταναστών κλπ, τα οποία ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες και τις διαφορές τους, θεωρείται ότι έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά. Οι υπεραπλουστεύσεις αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε διαστρέβλωση της κρίσης μας και σε λανθασμένες τοποθετήσεις και αποφάσεις απέναντι σε μια ομάδα ατόμων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνονται διακρίσεις και αδικίες εις βάρος των ανθρώπων αυτών, χωρίς να μπορούν να δικαιολογηθούν με τη λογική. Η ελλιπής και η περιορισμένη γνώση απέναντι σε μια ομάδα ατόμων έχει διαιωνίσει πολλά από τα στερεότυπα του παρελθόντος. Σ’ αυτό το κείμενο θα αναφερθούμε στα στερεότυπα που προβάλλονται μέσα από κλασικά λογοτεχνικά έργα, παραμύθια και παιδικές ταινίες, αλλά και στις προσπάθειες που έχουν γίνει για την ανατροπή τους και την προσαρμογή τους στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας.

Μελετώντας τους λογοτεχνικούς ήρωες με αναπηρία κατά την περίοδο 1550-1950, πριν την κυριαρχία των ΜΜΕ, παρατηρούμε ότι οι σχετιζόμενοι με την αναπηρία χαρακτήρες, συμπεριλαμβάνονταν σε σημαντικά ποσοστά στη λογοτεχνία. Οι τρόποι παρουσίασης των ατόμων με αναπηρία αντανακλούν την κοινωνική στάση απέναντί τους και το στερεοτυπικό σχήμα, με το οποίο η αναπηρία καθορίζει τη συνολική ταυτότητα του ατόμου ήταν ανέκαθεν υπαρκτό. Στο έργο του Σαίξπηρ «Ριχάρδος ο Γ’», που γράφτηκε το 1592-1593, ο Ριχάρδος ο Γ’ είχε κυφοσκoλίωση και χωλότητα εξαιτίας ανισοσκελίας και παρουσιάζεται ως πανούργος και δολοφόνος. Στο έργο «ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλεϋ», η ηρωίδα δεν ήθελε να αγγίξει, ούτε να αγγιχτεί από τον παραπληγικό σύζυγό της και θεωρούσε ότι δεν έχει ψυχή. Στην «Παναγία των Παρισίων» του Β.Ουγκώ, ο ήρωας του έργου Κουασιμόδος περιγράφεται ως άσχημος, καμπούρης, παραμορφωμένος, φτωχός, περιφρονημένος και θύμα της βίας των άλλων, αν και ήταν ιδιαίτερα καλός. Στο έργο του Σώμερσετ Μωμ, “of human bondage”, η στρεβλοποδία του Φιλίππου είναι σύμβολο της συγχυσμένης και διαστρεβλωμένης φύσης του.

Παρομοίως, μέσα από την ελληνική λογοτεχνία η αναπηρία φαίνεται να στιγματίζει την προσωπικότητα των ατόμων. Στο έργο «ο ζητιάνος» του Ανδρέα Καρκαβίτσα, ο χαρακτήρας αυτός είναι ο άνθρωπος που ο ίδιος προκαλεί την αναπηρία του και την εκμεταλλεύεται για να βγάλει λεφτά, ενώ ταυτόχρονα περιπαίζεται από τον περίγυρο. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ο θεός Ήφαιστος περιγράφεται να έχει «μαραμένα» τα κάτω άκρα και αποτελεί αντικείμενο κοροϊδίας σε συμπόσιο των θεών στον Όλυμπο. Στο θέατρο σκιών «Καραγκιόζης», τα άτομα με αναπηρία περιπαίζονται με διαρκή και μόνιμο τρόπο. Ο Σοφοκλής αξιολογεί την τυφλότητα του Οιδίποδα ως τιμωρία για τις πράξεις του και συγκεκριμένα εξηγεί ότι λόγω της ηθικής τυφλότητας καταλήγουμε στη φυσική τυφλότητα, δηλαδή η αναπηρία αποτελεί τιμωρία. Στον Όμηρο και γενικότερα στην αρχαία ελληνική μυθολογία και ποίηση, οι μάντεις είναι πρόσωπα με τυφλότητα, στους οποίους αποδίδονται μεταφυσικά χαρακτηριστικά.

Τα παιδικά λογοτεχνικά κείμενα συμβάλλουν στη δημιουργία στερεοτυπικών αντιλήψεων με τις κατηγοριοποιήσεις των ηρώων σε καλούς και κακούς, σε ήρωες και αντιήρωες, σε φίλους και εχθρούς. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους λογοτεχνικούς ήρωες που τα εκφράζουν και συντελείται αυτόματα ένας διαχωρισμός και μια απόσταση ανάμεσα στον «εαυτό» και στον «άλλο», δημιουργείται δηλαδή μια ετερότητα. Με τις θετικές και αρνητικές στερεοτυπικές εικόνες που προβάλλονται, το παιδί ταυτίζεται με τον «θετικό» πόλο, κρατώντας για την ετερότητα τον «αρνητικό». Παρακάτω θα παρουσιαστούν κάποια παραδείγματα από γνωστά παραμύθια και τα στερεότυπα που προβάλλουν.

Μέσα από τα παραμύθια, τα παιδιά μαθαίνουν τους ρόλους των δύο φύλων και διαμορφώνουν τη δική τους ταυτότητα. Στα εικονογραφημένα βιβλία μεταδίδονται σεξιστικές απόψεις στα παιδιά που τα διαβάζουν, γιατί αποδίδονται συχνά συγκεκριμένοι ρόλοι και υποχρεώσεις στο κάθε φύλο. Καταρχήν, οι πρωταγωνιστές είναι στην πλειοψηφία τους άντρες που αναλαμβάνουν συνήθως πρωτοβουλίες και τις πιο δύσκολες δραστηριότητες ή προτείνουν ιδέες, ενώ η γυναίκα παρουσιάζεται πιο υποτακτική και παθητική. Επίσης, στις εικόνες παρουσιάζονται γυναίκες που μαγειρεύουν, σιδερώνουν, που είναι νοικοκυρές και υπεύθυνες για την ανατροφή των παιδιών. Οι άντρες απεικονίζονται κυρίως στον επαγγελματικό τους χώρο και έχουν δευτερεύοντα ρόλο στην ανατροφή των παιδιών. Για παράδειγμα, στο παραδοσιακό παραμύθι «το κοριτσάκι με τα σπίρτα», του Χανς Κριστιάν Άντερσεν, το κοριτσάκι παρουσιάζεται εξαθλιωμένο, αδύναμο, φοβάται τον πατέρα του, ο οποίος είναι σκληρός και αδιάφορος, και για να ξεφύγει από αυτή την άθλια κατάσταση ονειροπολεί και στο τέλος πεθαίνει. Η ηρωίδα είναι ένα πρόσωπο παθητικό που δεν αντιδρά και αφήνεται στη μοίρα του. Το πιο αδικημένο ζώο των παραμυθιών είναι ο λύκος, ο οποίος από την εποχή του Αισώπου, παρουσιάζεται ως απειλητικός και πάντα έχει τον χαρακτήρα του κακού. Στα κλασικά παραμύθια, όπως η Κοκκινοσκουφίτσα, τα τρία γουρουνάκια, τα επτά κατσικάκια, ο Πέτρος και ο λύκος, ο λύκος συνδέεται με μια απαγόρευση, απειλή και με μια προειδοποίηση για τον κίνδυνο και το κακό που παραμονεύει.

Περνώντας στο χώρο του κινηματογράφου και συγκεκριμένα στις ταινίες της Disney, οι εικονιζόμενοι ήρωες ονειρεύονται να γίνουν διάσημοι, πλούσιοι, πρίγκιπες και πριγκίπισσες ή βασιλιάδες, απαρνούμενοι τους εαυτούς τους, ενώ ο σεξισμός είναι διάχυτος. Η γυναίκα παρουσιάζεται ως αντικείμενο ευχαρίστησης για τον άντρα, ενώ ο τελικός σκοπός είναι πάντα ο γάμος. Στην ταινία «Άριελ, η μικρή γοργόνα», η ηρωίδα προσφέρει τη φωνή της ως αντάλλαγμα για τα πόδια της (εξωτερική εμφάνιση), προκειμένου να συναντήσει τον αγαπημένο της. Σε άλλες ταινίες ,όπως η Χιονάτη, η Σταχτοπούτα, η Πεντάμορφη, οι κοπέλες είναι φτωχές, ανυπεράσπιστες και πολύ όμορφες που βασανίζονται από κακές μητριές και μάγισσες. Στη συνέχεια έρχεται και τις σώζει ο καλός πρίγκιπας, προσφέροντάς τους παλάτια και δόξα. Στον «Ηρακλή», ο ήρωας από ένας απλός, άσημος και συνηθισμένος άνθρωπος αποκτά χρήματα, δόξα, φήμη, γυναίκες, τον αποθεώνουν για τα ηρωικά του κατορθώματα και τη μυική του δύναμη, ενώ στο τέλος γίνεται θεός.

Στη «Μουλάν», οι στρατιώτες που πάνε στον πόλεμο ονειρεύονται πως θέλουν τις γυναίκες τους: ο ένας τη θέλει πανέμορφη, ο άλλος θέλει να τον θαυμάζει για τα ηρωικά του κατορθώματα και ο τρίτος λέει ότι δε θέλει τίποτα από τα δύο, αλλά θέλει η σύζυγός του να μαγειρεύει καλά. Η Μουλάν εδώ πάει κόντρα στα στερεότυπα και μεταμφιέζεται σε άντρα, μπαίνει κρυφά στο στρατό και με τα κατορθώματά της σώζει την πατρίδα της. Αφού τα έκανε όλα αυτά η γιαγιά της, της λέει «καλύτερα να μου έφερνες γαμπρό, παρά να τα έκανες αυτά» και τελικά παντρεύεται κι αυτή. Πάντως, στα τέλη του 2009 κυκλοφόρησε η ταινία «η πριγκίπισσα και ο βάτραχος», που αποτελεί την πρώτη παραγωγή της Disney όπου η ηρωίδα είναι Αφροαμερικανίδα πριγκίπισσα και ζει στη Νέα Ορλεάνη. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό αποτελεί μια στροφή της εταιρίας σε θέματα στερεοτύπων και «πολιτικώς ορθών» μηνυμάτων, ή αν η επιλογή αυτή σχετίζεται με την εκλογή του έγχρωμου Ομπάμα στην προεδρία των ΗΠΑ...

Όσον αφορά τα παιδικά παραμύθια, τα πλέον σύγχρονα από αυτά προσπαθούν να διαφωτίσουν τα παιδιά για τα σημερινά προβλήματα όπως η οικολογική καταστροφή, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, οι σεξιστικές αντιλήψεις. Τα παιδιά μέσα από τα σύγχρονα παραμύθια διαπιστώνουν ότι στη ζωή μπορεί να υπάρξουν συγκρούσεις και ανάμικτα συναισθήματα και ότι οι διάφορες καταστάσεις αντιμετωπίζονται με θάρρος και αισιοδοξία. Σήμερα πολλοί συγγραφείς μεταμορφώνουν κλασικά παραμύθια και ήρωες, για να προσαρμοστούν στις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας, και ανατρέπουν ιδεολογικά και κοινωνικά στερεότυπα, προβάλλοντας νέα μηνύματα στα παιδιά. Μερικά από τα κλασικά παραμύθια που μεταγράφηκαν από νεότερους συγγραφείς είναι το «Ασχημόπαπο» του Άντερσεν, που γίνεται ένα «Πραγματικά άσχημο παπάκι» και διακρίνεται από τα άλλα παπάκια της λίμνης, όχι επειδή μεταμορφώνεται σε κύκνο, αλλά γιατί παραμένει άσχημο. Η «Κοκκινοσκουφίτσα», μετατρέπεται σε «Κοκκινοσορτσίτσα», σ’ ένα δυναμικό και δραστήριο κοριτσάκι που νίκησε το λύκο χωρίς την παρέμβαση του ξυλοκόπου. Έτσι ανατρέπεται το πρότυπο της αδύναμης και ανυπεράσπιστης γυναίκας.

Σήμερα γίνεται επίσης προσπάθεια για να εκλείψουν τα στερεότυπα των παραμυθιών με λύκους, ανατρέποντας την παλιά εικόνα του «κακού» λύκου. Στο έργο του Ε. Τριβιζά «τα τρία μικρά λυκάκια», το οποίο ταυτίζεται δομικά με το αρχικό παραμύθι «τα τρία μικρά γουρουνάκια», οι ρόλοι αντιστρέφονται και τα λυκάκια είναι ανυπεράσπιστα μπροστά στο κακό γουρούνι. Όμως οι χαρακτήρες εδώ δεν είναι στατικοί, αλλά εξελίσσονται, ενώ στο τέλος του έργου τα λυκόπουλα και το γουρούνι συνυπάρχουν αρμονικά και παίζουν μαζί. Στο βιβλίο της Μάιρας Παπαθανασοπούλου «έχω ράμματα στη γούνα σου», παίρνουν μέρος όλοι οι λύκοι των γνωστών παραμυθιών. Το έργο αυτό προβληματίζει για το τι θα γίνει αν θα εκλείψουν οι παραμυθιακοί λύκοι και γίνεται προσπάθεια να συνδεθεί το παραμύθι με την πραγματικότητα και με τους υπαρκτούς κινδύνους που απειλούν το ζώο. Πιθανότατα γι' αυτό το λόγο η έκδοση του βιβλίου υποστηρίχθηκε από τον Αρκτούρο.

Παρατηρούμε ότι μελετώντας τη λογοτεχνία μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα αναφορικά με τις αντιλήψεις των ανθρώπων κάθε εποχής απέναντι στη διαφορετικότητα. Ειδικά όταν τα έργα απευθύνονται σε παιδιά, τα οποία δεν έχουν σχηματίσει ολοκληρωμένη άποψη για τον κόσμο, μπορεί να επηρεάσουν τις προσωπικές στάσεις ζωής που θα υιοθετήσουν τώρα και μελλοντικά ως ενήλικες. Τα νέα παιδικά βιβλία προσπαθούν να καλλιεργήσουν στα παιδιά νέες αντιλήψεις και σεβασμό απέναντι στον «άλλο», καταργώντας τις έννοιες της ανωτερότητας του φύλου, της κοινωνικής τάξης ή φυλής. Επίσης με τις ανατροπές των κλασικών παραμυθιών επιχειρείται η αμφισβήτηση του κατεστημένου και η συνειδητοποίηση των νέων κοινωνικών και ιδεολογικών συνθηκών.

Πηγές:

http://socialpsychology.wordpress.com
http://video.minpress.gr/wwwminpress/odigos_anapiria_mme/odigos_anapiria_mme_stereotypa.pdf
Κοκκινάκη Φλώρα «Κοινωνική Ψυχολογία», εκδόσεις τυπωθήτω
«Χίλιες και μια ανατροπές στο λαϊκό παραμύθι», ανακοίνωση σε ημερίδα νηπιαγωγών, Ηγουμενίτσα, 10 Σεπτεμβρίου 2003